Verduurzaming wereldwijde landbouw verloopt te langzaam

Het verhaal van Loti is illustratief voor problemen die boeren wereldwijd ervaren. Het thema van het jaarlijkse Forum for the Future of Agriculture (FFA) in Brussel dat dinsdag plaatsvond was Gezond voedsel, Gezond boeren, Gezonde toekomst. De sprekers benadrukten allemaal dat een snelle koerswijziging noodzakelijk is.

FFA-voorzitter Janez Potocnik ziet dat er te weinig vooruitgang wordt geboekt bij de verduurzaming en het aanpassen van het wereldwijde voedselsysteem aan het veranderende klimaat. Twee grote uitdagingen die volgens hem hand in hand gaan. 'We gaan slaapwandelend naar een zelfgecreëerde catastrofe', zei hij.

Bijdragen op microniveau

Volgens Potocnik gaat het bij verduurzaming en klimaatverandering om een maatschappelijk probleem, maar moeten de bijdragen die boeren kunnen leveren plaatsvinden op het microniveau van hun boerderij.

'En daar ontbreekt een koppeling, want op dat niveau is wel verandering nodig. We zijn te veel gericht op het opruimen van het afval van het huidige systeem, terwijl we moeten we stoppen met symptoombestrijding en echte veranderingen moeten doorvoeren als we willen verduurzamen.'

In Nederland mogen de gevolgen van klimaatverandering nog overzichtelijk zijn, ergens anders zorgen watergebrek en voedselonzekerheid voor conflicten. Onder andere de oorlogen in Soedan, Syrië en Jemen zijn hieraan te wijten. Wereldwijd zijn er 665 miljoen mensen op de vlucht. In 2017 werden 815 miljoen getroffen door honger en ondervoeding treft 2 miljard mensen.

• Bekijk ook: Klimaatambitie kabinet biedt agrarische sector kansen

Democratisering

Voedselrapporteur Hilal Elver van de Verenigde Naties stelt dat de agrarische productie in de wereld is scheefgegroeid. Het standaard en vleesrijke dieet van een doorsnee Amerikaan vraagt twee voetbalvelden aan grond, terwijl je daar met een plantaardig dieet veertien mensen mee kan voeden.

'We moeten naar een meer vraaggeoriënteerde landbouw, een democratisering van het voedselsysteem gericht op de humane consumptie', aldus Elver.

De consensus onder de sprekers op het FFA-congres is dat de westerse wereld, met Europa voorop, de kennis en kunde in huis heeft om de wereldwijde voedselproductie te verduurzamen.

Hongervraagstuk

'Ontwikkelingslanden die switch laten maken is moeilijk', zegt Lawrence Haddad, directeur van GAIN, een organisatie gericht op de bestrijding van ondervoeding. 'Die landen hebben net het hongervraagstuk achter de rug. De ontwikkelde landen moeten de duurzaamheidsdoelen van Parijs omarmen, maar dat zie ik nog te weinig.'

Elver ziet in de westerse wereld politieke ontwikkelingen die dit proces tegenwerken. 'Er is een groeiende weerstand tegen globalisme, terwijl nationalisme en protectionisme een wereldwijde aanpak tegenwerken.'

Volgens Louise Fresco, bestuursvoorzitter van Wageningen University & Research (WUR), vragen de grote uitdagingen waar het voedselsysteem voor staat om een partnerschap tussen samenleving, boeren, politiek en ngo's. 'Het succes van de landbouw kwam met een prijs: de afname van insecten, vogels en milieukwaliteit.'

Weerstand tegen landbouw

Volgens Fresco groeit de weerstand tegen de landbouw door de zorgen die er zijn over het klimaat, de water- en bodemkwaliteit en afname van de biodiversiteit. 'In het verleden bood de landbouw oplossingen, dat gevoel is er niet meer. Voedsel is een bron van zorg geworden.'

Ze wees op nieuwe gentechnieken als Crispr-Cas. 'Daardoor krijgen we een nieuwe kijk op alles; dieren, planten, bacteriën en organismen. Willen we dat? De stappen die we voorwaarts maken geven niet altijd antwoord op onze vragen. Soms krijgen we antwoord op vragen die we niet stellen of krijgen we antwoorden die we niet willen.'

Historische fout

Bij de introductie van gmo is een historische fout gemaakt, betoogt Fresco. 'Dit werd gekoppeld aan het pesticideresistent maken van gewassen. Waren we begonnen met een broccoli die je beter beschermt tegen maagkanker, dan was de acceptatie van gmo heel anders verlopen.'

De WUR-voorzitter pleit daarom voor een internationale topconferentie over de verduurzaming van de agfrifoodsector. Doordat landen te veel individueel naar oplossingen blijven zoeken verloopt dit proces in haar ogen veel te langzaam.

Internationaal akkoord

Een internationaal akkoord over de toekomst van de landbouw moet volgens Fresco scenario's schetsen waar politici mee aan de slag kunnen gaan. De Europese Unie moet hier vervolgens een leidende rol in nemen.

Ze trekt een vergelijking met de verduurzaming van de energiesector. 'Er worden geen straffen uitgedeeld als je daarin niet meegaat. Toch zie je bedrijven en steden snel omschakelen naar klimaatneutrale energiebronnen.'

Een landbouw- en voedseltop kan op instemming rekenen van Eurocommissaris Frans Timmermans. Volgens hem is de kans groot dat deze er komt. 'De productie van voldoende en duurzaam geproduceerd voedsel is een uitdaging voor alle continenten. Alle grote spelers moeten meedenken aan een oplossing.'

Plastic soep

De afname van de biodiversiteit noemt Timmermans 'extreem alarmerend'. Hij maakte een vergelijking met de plastic soep in de oceanen waarmee de doorsnee burger pas een aantal jaren bekend is.

'De documentaire The Blue Planet heeft daarvoor meer gedaan dan de politiek. De verandering gaat er komen, of we willen of niet. Wachten we erop, of zetten we het naar onze hand?'

Politieke eensgezindheid nodig

Wel wijst de EU-commissaris op de politieke eensgezindheid die hiervoor nodig is. 'We kunnen alleen vooruit als we alle lidstaten meekrijgen. Het nieuwe Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) moet je in die context zien.'

Timmermans wijst op de uitslagen van recente verkiezingen in Europese landen. 'In plattelandsgebieden is de steun voor protectionisme groot, terwijl dat niet in hun belang is; het leidt tot isolatie. We moeten het vertrouwen in het systeem herstellen.'

De voorstellen voor het nieuwe GLB van de EU moeten een aanzet geven tot verduurzaming van de agrarische sector, zegt EU-landbouwcommissaris Phil Hogan. Hij presenteert zijn voorstellen in mei, maar lichtte tijdens het FFA een tipje van de sluier op. 'Het nieuwe GLB zal minder regels en verplichtingen bevatten, maar een nieuwe architectuur met duurzame klimaatdoelen neerzetten.'