Uitzonderlijke marktsituatie na uitzonderlijk seizoen

De EEX-aardappeltermijnmarkt in Leipzig is een goede graadmeter voor de impact van een groeiseizoen op de prijsvorming. De aprilcontracten voor fritesaardappelen hebben een looptijd van ongeveer twee jaar en starten de laatste jaren veelal met een notering tussen 14 en 15 euro per 100 kilo. Dit niveau blijft meestal gehandhaafd totdat het daadwerkelijke groeiseizoen voor de genoteerde aardappelen begint.

De notering op het aprilcontract 2019 voor aardappelen van oogst 2018 begon afgelopen groeiseizoen vanaf half mei voor het eerst naar boven te bewegen. In de derde week van mei steeg de notering tot bijna 17 euro als gevolg van het late pootseizoen en wateroverlast in enkele teeltgebieden.

Vervolgens kwam daarop een snelle aanpassing vanwege het groeizame weer met toen nog voldoende vocht en hoge temperaturen. De eerste week van juni zakte de termijnnotering voor fritesaardappelen op levering in april 2019 tot een niveau van 14 euro.

Neerslagtekort

Daarna begon het verhaal met droogte en hitte en een groot tekort aan neerslag een rol te spelen. Begin juli tikte de termijnmarkt voor het eerst de 20 euro aan, om vervolgens in twee tot drie weken tijd door te stijgen tot 31 euro, met uiteindelijk een hoogste stand van 32 euro tot dusver op 1 augustus.

De laatste drie maanden varieert de fritesnotering op de termijnmarkt tussen 29 en 31 euro per 100 kilo. 'Het is een jaar dat ons als landbouwsector nog lang zal heugen', is de overtuiging van Edwin Burgers van DCA Markt.

'Het exceptionele is vooral dat de gevolgen van de droogte zich uitstrekken over een relatief groot gebied. Niet alleen akkerbouwers in Nederland en omliggende landen oogsten minder. Ook in Polen, Groot-Brittannië en in grote delen van Frankrijk zijn de opbrengsten substantieel kleiner. Dat heeft zeker zijn weerslag op de aardappelmarkt.'

Zes droge groeiseizoenen

Ook landbouweconoom Bert Smit van Wageningen Economic Research (WEcR) noemt de huidige marktsituatie uitzonderlijk. Hij wijst erop dat vanaf 1970 zes groeiseizoenen als warm en zeer droog kunnen worden aangemerkt.

Naast 2018 betreft het de jaren 1976, 1983, 1995, 2003 en 2006. Uit klimaatgegevens van het KNMI blijkt echter dat van deze zes droge groeiseizoenen in 2018 het neerslagtekort in de periode van 1 juni tot en met 6 augustus veruit het grootst was.

In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft WEcR een analyse gemaakt van de verwachte effecten van de droogte en hitte op de inkomens in de land- en tuinbouw. Deze analyse laat onder meer zien dat de impact van de groeiomstandigheden in de zomer voor de akkerbouw het grootst zijn bij aardappelen en uien.

Voorlopige oogstraming

De voorlopige oogstraming van het CBS van vorige week bevestigt dit beeld, met een verwachte aardappeloogst die 23 procent kleiner is dan in 2017 en een uienoogst die maar liefst 44 procent achterblijft.

De omstandigheden in heel Noordwest-Europa resulteren in een afzetmarkt voor met name aardappelen, uien en peen waarbij er behoorlijk meer vraag is dan aanbod. Smit stelt dat een beperkte beschikbaarheid van grondstoffen en daaraan gerelateerde hoge productprijzen kenmerkend zijn voor een zogeheten vragende markt.

'Deze marktsituatie zorgt voor een actieve houding bij verwerkers en handelaren om zaken te doen voor aantrekkelijke prijzen. Verder zijn er meestal weinig afzetproblemen en zien we dat producten van een mindere kwaliteit vaak ook nog een redelijke prijs opbrengen', aldus Smit.

Prijshoudende stemming

De regionale landbouwbeurzen in Emmeloord, Goes en Middenmeer spreken op dit moment over vaste markten met een prijshoudende stemming. Voor fritesaardappelen variëren de noteringen van grofweg 25 tot 32 euro per 100 kilo.

Goede grove uien zijn schaars en worden inmiddels verkocht voor 35 euro per 100 kilo. Voor handel op de langere termijn loopt de vraagprijs op tot 40 euro. De notering van B-peen start dit seizoen ruim boven de 20 euro per 100 kilo. Vorig jaar moesten peentelers voor het grootste deel van het afzetseizoen genoegen nemen met matige prijzen van net iets meer dan 5 euro.

Er is op de exportmarkt nu al in een vroeg stadium behoefte aan Nederlandse peen, omdat omringende landen als Duitsland en Denemarken ook aanzienlijk minder produceren dan voorgaande jaren. De uitgangspunten van een vragende markt zijn vooralsnog niet van toepassing op graangewassen en suikerbieten.

'Granen en suiker zijn, veel meer dan bijvoorbeeld aardappelen en uien, onderdeel van een mondiale markt waarbij ook de wereldwijde voorraden een rol spelen. Bovendien zien we dat de droogte in Europa nauwelijks invloed heeft gehad op de opbrengsten van bijvoorbeeld tarwe en gerst', vertelt Smit.

Vermarkten van producten

Zowel Smit als Burgers verwachten overigens niet dat het huidige afzetseizoen een structurele verandering aankondigt voor het vermarkten van akkerbouwproducten. 'Er is dit jaar echt sprake van een samenloop van omstandigheden', benadrukt Burgers. 'Het komt natuurlijk wel vaker voor dat gewassen verdrogen of percelen juist verzuipen, maar op deze schaal is dat echt een uitzondering.'

Burgers zegt dat telers goed inspelen op een veranderende markt met onder meer een West-Europese fritesindustrie die steeds meer grondstof kan gebruiken. 'Primair moeten aardappeltelers zich richten op het afleveren van een goed product en daarnaast investeren in een goede relatie met een of twee afnemers.'

Afzet spreiden

Hij vervolgt: 'Telers kunnen zich wapenen tegen de grillen van een groeiseizoen en van het veranderende klimaat, door hun afzet zodanig te spreiden dat ze altijd ergens meedoen met de marktwerking. Een aardappelteler die nu al zijn product vast heeft liggen in contracten, profiteert op geen enkele manier van de hoge prijzen.'

Smit vindt dat akkerbouwers in hun bedrijfsvoering meer rekening kunnen houden met uitzonderlijke groeiseizoenen. Naast het afdekken van risico's door een verbeterde weersverzekering of door op de markt te kiezen voor verschillende contractvormen, vraagt dat volgens de landbouweconoom om maatregelen op teeltniveau die bijdragen aan een betere oogstzekerheid.

Sluipende moordenaar

'Jaren als deze laten zien hoe belangrijk het is om de bodem goed in conditie te houden. Bodemverdichting is een sluipende moordenaar en het tegengaan daarvan vraagt soms forse investeringen', zegt Smit.

'Percelen met een goede bodemstructuur en een goede waterhuishouding zijn nu eenmaal beter bestand tegen zowel de droogte als wateroverlast.'

• Bekijk de marktprijzen van aardappelen, uien, peen en granen