De klimaatmodellen beloven geen beterschap, zo zegt Velstra. ‘Ongeacht welk model je erbij pakt, het wordt hoe dan ook droger en dus zal er ook meer verzilting optreden. De land- en tuinbouw moet zich aanpassen. Ze kunnen op twee paarden wedden; het telen van zouttolerante gewassen en het nemen van maatregelen om zoetwater vast te houden.’

In het project Spaarwater bracht Acacia Water in een breed consortium de afgelopen zes jaar bij vier boerenbedrijven in Noord-Holland, Friesland en Groningen in kaart welke maatregelen effectief zijn om de verzilting te onderdrukken.

Een daarvan is anti-verziltingsdrainage, waarbij de drainage verdiept werd aangelegd en het ontwateringsniveau in de wintermaanden verhoogd. Velstra: ‘Je brengt dan in de winterperiode de grondwaterstand van een perceel hoger. Dat zorgt voor tegendruk naar het opkomende zoute grondwater en je creëert als het ware een zoetwaterlens van 30 tot 40 centimeter onder het perceel. Dit blijkt boven verwachting goed te werken.’

Veel potentie

Eigen watervoorziening met ondergrondse opslag van zoetwater heeft volgens Velstra ook veel potentie. Naar voorbeeld van de bestaande opslagtechniek in de glastuinbouwsector, is binnen Spaarwater een goedkopere variant ontwikkeld en getest voor de akkerbouwsector.

Het zoetwater wordt middels drainage in het perceel opgevangen, opgeslagen in de diepe ondergrond en beschikbaar gemaakt voor gebruik gedurende het groeiseizoen. ‘Een interessante ontdekking die we hierbij hebben gedaan, is dat dit water in kwaliteit verbetert wanneer het wordt onttrokken via een afzonderlijke put op enige afstand van de bron’, legt Velstra uit.

‘Dat komt doordat ziektekiemen in het water door de bodempassage afsterven. Dit biedt perspectief voor het vermijden van risico’s op bijvoorbeeld bruinrot. Dit wordt nu verder onderzocht in twee promotieonderzoeken door de TU Delft.’

Kloof dichten

Velstra wijst op het feit dat overheid en onderzoekers veel verder vooruitkijken dan de gemiddelde boer. ‘De boer leeft veel meer in het nu en dat is logisch. Investeringen doet hij voor een termijn van vijf tot maximaal tien jaar. Deze kloof moet dus zoveel mogelijk worden gedicht’, vertelt hij.

‘We zijn heel veel het gebied in geweest om aan boeren en tuinders uit te leggen hoe het watersysteem werkt. Dat helpt enorm. We worden nu ook gebeld door boeren met de vraag of we mee kunnen denken over maatregelen op perceelsniveau. Het is echt voor het eerst dat dit gebeurt. Dat komt puur door het extreme seizoen van afgelopen jaar.’

Het begint allemaal met meten. Zo is Acacia Water samen met LTO Noord vorig jaar het initiatief Boeren Meten Water gestart, waarbij boeren op perceelsniveau de grondwaterstand, het bodemvocht en het zoutgehalte (ook in de sloot) meten. ‘Door al die data te koppelen, krijg je inzicht in de situatie op perceels- en gebiedsniveau. De waterschappen zijn ook aangehaakt.

Iedere boer een peilbuis

Streven in Noord-Nederland is dat over enkele jaren iedere boer langs de kust een peilbuis in zijn percelen heeft. Dit zegt regiobestuurder Tineke de Vries van LTO Noord, een van de aanjagers van Boeren Meten Water. ‘Verzilting, dat komt een keer aan de orde. Hele zoetwaterlenzen zijn er al door weggeslagen. De wortels zitten aan het zout. Bij een teler hier in de buurt speelt het al jaren. Het is vaak heel gebiedsspecifiek, het kan per boer, per perceel verschillen.’

Daarom moet een agrarisch ondernemer volgens De Vries beter weten wat er in de grond gebeurt. ‘Daarover moet veel meer kennis komen. Hoe interpreteer je gegevens, bijvoorbeeld?’

Meer wetenschappelijk onderzoek

De Vries moedigt meer wetenschappelijk onderzoek aan. Rijksuniversiteit Groningen is hier inmiddels mee begonnen. Daarnaast maakt de akkerbouwer uit het Friese Hallum zich hard voor doorontwikkeling van het project Spaarwater.

‘Het project laat in de praktijk zien dat zoetwaterberging mogelijk is. Dat moeten we uitrollen, maar we moeten er wel voor waken dat we tegen grote investeringen aanlopen. Dat kan door bijvoorbeeld een ondergrondse opslag voor meerdere percelen aan te leggen.’

Hieronder ziet u enkele kandidaten voor het waterschapsbestuur die een link hebben met de agrarische sector. Klik op de naam om direct naar het artikel te scrollen.

Zuid-Nederland
• Student en boerenzoon Bart Lauwen (WaterNatuurlijk) uit Breda, Noord-Brabant
• Financieel adviseur Stephanie van de Wouw (VVD) uit Hansweert, Zeeland
• Akkerbouwer Jos Leenders (CDA) uit Heusden, Noord-Brabant

Midden-Nederland
• Akkerbouwer Arnold Langeveld (VVD) uit De Cocksdorp, Noord-Holland
• Akkerbouwer Arie Wesdorp (Waterschapspartij Hollandse Delta) uit Sommelsdijk, Zuid-Holland
• Melkveehouder Henk van der Wind (SGP) uit Maarsbergen, Utrecht

Noord-Nederland
• Melkveehouder Joke Wouda-Majoor (CDA) uit Middelstum, Groningen
• Opleidingsmanager en melkveehouder Gerda Bos (VVD) uit De Falom, Friesland
• Oud-melkveehouder Kees Bakker uit Terkaple (Lagere Lasten Burger), Friesland

Student en boerenzoon Bart Lauwen (WaterNatuurlijk) uit Breda, Noord-Brabant

‘Gevolgen van extreem weer beperken’

Bart Lauwen liep vorig jaar stage bij waterschap Brabantse Delta en leerde daar over de impact die het waterschap kan hebben, bijvoorbeeld bij het inspelen op klimaatverandering. Nu staat hij zesde op de lijst van WaterNatuurlijk. Hij pleit voor waterbuffers in gebieden en voor een flexibele invulling van de ecologische verbindingszone (evz).

Lauwen (22) is bijna afgestudeerd. Na zijn stage sloot hij zich aan bij WaterNatuurlijk. Doorslaggevend daarvoor was de droogte in 2018. Zijn ouders hadden op hun bedrijf met ijsbergslateelt en melkvee veel ellende door de droogte.

Hij besefte toen weer hoe be-langrijk het is als de gevolgen van zulk extreem weer zijn te beperken, bijvoorbeeld door buffers in gebieden aan te leggen. Bij droogte is er dan water beschikbaar en bij te veel neerslag kan daar overtollig water in. ‘Het is bijzonder dat er nu weinig is om zulke situaties te voorkomen.’

Lauwen pleit ook voor slimme oplossingen bij de aanleg van de evz. ‘Nu is het te veel van: wij willen de evz daar, klaar. Het is beter als het waterschap flexibeler is en andere partijen in het gebied mee laat denken over een praktische invulling. Echte participatie dus.’

De kandidaat wil ook dat het schap zijn eigen oevers en dijken openstelt. ‘Als mensen ervan kunnen genieten, zijn ze meer bereid er via de heffing aan bij te dragen.’

• Terug naar boven

Financieel adviseur Stephanie van de Wouw (VVD) uit Hansweert, Zeeland

‘Bezuinigen om te kunnen investeren’

Stephanie van de Wouw (38) uit Hansweert staat op plek 4 bij de VVD. Ze wil dat Waterschap Scheldestromen meer investeert in de toekomst, bijvoorbeeld om effecten van klimaatverandering te beperken. Om verwachte kostenstijgingen te voorkomen, zijn er bezuinigingen nodig.

Van de Wouws portefeuilles zijn wegen, financiën en ruimtelijke ordening. Scheldestromen merkt als wegbeheerder spanning tussen het groeiend aantal toeristen, vooral fietsers, en het landbouwverkeer.

Als financieel adviseur (zzp) komt Van de Wouw vaak op agrobedrijven. Haar man is akkerbouwer. Ze wil focussen op de toekomst.

‘Er is veel geld nodig voor uitdagingen waar het waterschap voor staat. Dan ontkom je bijna niet aan hogere lasten. Dat willen wij voorkomen door te bezuinigen en door alleen te doen waar je voor opgesteld staat: waterkwaliteit, waterkwantiteit en veiligheid’, zegt Van de Wouw.

‘In onze club is veel invloed uit de landbouw. Ik kan daar bedrijfskundige en financiële kennis aan toevoegen.’
Ze pleit voor één waterschapskantoor. Nu zijn dat er nog twee. Het kantoor in Terneuzen is wel deels verhuurd. ‘Het waterschap is geen vastgoedondernemer’, stelt ze. ‘Beter is om vastgoed dat niet nodig is te verkopen en om de opbrengst te investeren.’

• Terug naar boven

Akkerbouwer Jos Leenders (CDA) uit Heusden, Noord-Brabant

‘Gebiedskennis beter benutten’

Akkerbouwer Jos Leenders uit Heusden (gemeente Asten), nummer 2 op de lijst van het CDA, wil voorkomen dat de heffingen van Waterschap Aa en Maas stijgen. Hij wil dat het peilbeheer beter inspeelt op de praktijk en dat Aa en Maas meer gebruik maakt van slimme technieken.

‘In vergelijking met de omliggende waterschappen is de heffing van Aa en Maas behoorlijk hoog’, constateert Leenders. Daarom wil hij geen verdere stijging. Dat kan volgens de akkerbouwer onder andere door te focussen op kerntaken. ‘Bijzaken zijn te duur. Daar moet je streng in zijn.’

Leenders vindt dat de buitendienstmensen te vaak wisselen van gebied. Daardoor gaat gebiedskennis verloren, die bij dreigende wateroverlast hard nodig is.

Hij wil ook af van de vaste data voor het instellen van het zomer- en winterpeil. ‘Kijk naar de praktijk. Eerst moeten de gewassen goed geworteld zijn. Pas dan het peil omhoog. Nu wordt te vaak gedacht dat een hoger peil minder droogteschade geeft. Maar als dat hogere peil ervoor zorgt dat de beworteling niet gestimuleerd wordt, is de kans op latere droogteschade groter.’

De CDA’er pleit er ook voor dat het waterschap slimmer gebruik maakt van data over neerslag, gewasgroei en hoogteligging. Boeren doen dat met precisielandbouw. Ook voor het waterschap liggen daar meer mogelijkheden.

• Terug naar boven

Akkerbouwer Arnold Langeveld (VVD) uit De Cocksdorp, Noord-Holland

‘Zoetwateropslag ook in veenweide’

Op Texel heeft Acacia Water met de landbouw een stuw ontwikkeld om zoetwater en zout water te scheiden. ‘De komende jaren worden zestig stuwen geplaatst’, zegt akkerbouwer Arnold Langeveld uit De Cocksdorp. Hij staat nummer twee op de VVD-lijst voor Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

‘Op Texel hebben we plaatselijk ook minimaal last van verzilting. We hebben verzilting eigenlijk altijd zelf in de hand gewerkt, door zoetwater weg te pompen en het zoute water vast te houden. Zout water is zwaarder dan zoetwater.’ Een van de speerpunten uit het VVD-verkiezingsprogramma is dan ook verantwoord omgaan met zoet water. ‘Daar zitten wij bovenop. Boeren en burgers op Texel zijn gewend om zuinig om te gaan met zoetwater.’

De sector is ook bezig met de aanleg van een zoetwateropslag in de diepere grondlagen. De LTO Noord-afdelingsvoorzitter ziet deze innovatie mede als toekomst voor de veenweide. ‘Het peil omhoog is een slechte oplossing. We moeten meer kijken naar innovatieve oplossingen. En die zijn er.’

Langeveld ziet het proefbedrijf dat voor de verbouw van zilte gewassen zout water aanvoert niet als concurrent. ‘Het is een andere benadering van de problematiek. Ik pleit voor realisme in de waterdiscussie. Kerntaken van het waterschap moeten leidend blijven.’

• Terug naar boven

Akkerbouwer Arie Wesdorp (Waterschapspartij Hollandse Delta) uit Sommelsdijk, Zuid-Holland

‘Niet tornen aan Kierbesluit’

De land- en tuinbouw op de Zuid-Hollandse eilanden wil niet dat er aan het Kierbesluit wordt getornd. ‘Wij blijven het volgen’, zegt bloembollenteler en akkerbouwer Arie Wesdorp in Sommelsdijk. Hij is kandidaat voor Waterschapspartij Hollandse Delta bij Waterschap Hollandse Delta.

Het Kierbesluit ging enkele maanden geleden in. ‘Door de lage rivierafvoeren is deze week pas de tweede openstelling geweest’, zegt Wesdorp. De sluizen gaan op een kier om het zeewater binnen te laten stromen. Hierdoor kunnen zalm en forel naar hun paaigebieden stroomopwaarts.

‘Het Haringvliet is altijd een heel goede zoetwatervoorraad en -aanvoer’, stelt de voormalig LTO Noord-bestuurder. ‘Daarom willen we absoluut niet toegeven op de waterkwaliteit bij de innamepunten voor zoetwater. We hebben nu een zeer droog jaar gehad, maar wel voldoende aanvoer. Dat moet zo blijven. Autonome verzilting gaat wellicht ook een grotere rol spelen. Voor het waterschap een uitdaging.’

De droogte laat zien dat ook wateraanvoer zijn grenzen heeft, gaat de teler verder. ‘De landbouw moet zich bewuster worden van de efficiëntie van omgaan met water. Het moet ook betaalbaar blijven. Onze inzet blijft schoon en voldoende zoetwater voor agrogebieden in het groeiseizoen en afvoer en peilbeheersing in natte perioden.’

• Terug naar boven

Melkveehouder Henk van der Wind (SGP) uit Maarsbergen, Utrecht

‘Water opslaan in bodem is een sleutel’

Het creëren van buffercapaciteit in de bodem is een van de sleutels voor de droogteproblematiek. Dit zegt Henk van der Wind, lijsttrekker van de SGP van Waterschap Vallei en Veluwe.

Door een betere sponswerking van de bodem kunnen boeren langer over vocht beschikken, stelt Van der Wind. ‘Hiermee kunnen ze droogteperiodes vaker een paar weken langer overbruggen. Een betere bodem zorgt bovendien voor een veerkrachtiger watersys-teem. Tijdens een natte periode is het onderliggende systeem minder piekbelastend als je tijdelijk water kunt bufferen’, zegt de melkveehouder uit Maarsbergen.

In het werkgebied van Vallei en Veluwe kon tijdens de droogte vaak alleen beregend worden vanuit de bron. ‘Er kwam heel snel een verbod op beregenen met oppervlaktewater. Dat verbod heeft meer dan een half jaar geduurd, historisch lang.’
Van der Wind boert op zandboerderij Hof ter Heide op de Utrechtse Heuvelrug. ‘We zitten op schrale grond. We hebben het beregenen zo lang mogelijk uitgesteld. Maar omdat wij nieuw grasland wilden beschermen, hebben we uiteindelijk toch beregend.’

De SGP’er pleitte in het algemeen bestuur van het waterschap voor een droogte-evaluatie. ‘Werken aan een betere bodem gaat vaak in kleine stapjes, we willen beginnen met het opbouwen van onze kennis over een betere waterbuffering.’

• Terug naar boven

Melkveehouder Joke Wouda-Majoor (CDA) uit Middelstum, Groningen

‘Samen aan bodemverbetering werken’

Joke Wouda-Majoor uit Middelstum doet namens het CDA voor de derde keer mee aan de verkiezingen voor Waterschap Noorderzijlvest. Klimaatverandering is volgens de melkveehouder de grootste uitdaging voor de waterschappen en voor de boeren in de komende jaren.

Als het om tegengaan van verzilting gaat, hebben boeren en waterschap elkaar hard nodig, stelt Wouda. ‘De agrarische bedrijven langs de Waddenkust merken nu al de effecten ervan. De middelen die we nu inzetten zijn wel effectief, maar de kans op verzilting zal door de doorgaande zeespiegelstijging alleen maar groter worden.’

Wouda wijst op projecten als ‘Spaarwater’, waarin via aangepaste drainage zoveel mogelijk zoetwater in het gebied wordt gehouden. En ‘Gouden Gronden’, waarbij waterschap en boeren via goed bodembeheer samen naar oplossingen zoeken. ‘Dergelijke projecten moeten we de komende jaren meer uitrollen. De provincie Groningen zorgt via POP3 voor de subsidieregeling.’

Volgens Wouda moet er meer gebeuren. ‘Het vergt een andere denkwijze. Zilttolerante gewassen zijn voorlopig alleen nog nichemarkten. Naast samenwerken aan bodemverbetering, moeten we ook nadenken over bijvoorbeeld de aanleg van spaarbekkens. Het gaat niet alleen over vernatting, ook verdroging moeten we de baas blijven.’

• Terug naar boven

Opleidingsmanager en melkveehouder Gerda Bos (VVD) uit De Falom, Friesland

‘Maatregelen niet eenzijdig opleggen’

Gerda Bos uit De Falom in Noord-Friesland is voor het eerst verkiesbaar voor de VVD in het bestuur van Wetterskip Fryslân. Naast haar werk als opleidingsmanager bij ROC Friese Poort, verzorgt ze thuis de boekhouding van het melkveebedrijf.

Verzilting is volgens Bos een thema dat vraagt om een gebiedsspecifieke aanpak, net als veel andere vraagstukken voor het waterschap. ‘Waar zitten meer of minder problemen en hoe kun je de mensen die het betreft erbij betrekken? Een waterschap moet goed luisteren en proberen er samen uit te komen.’

Volgens de kandidaat-waterschapsbestuurder zijn er goede hulpmiddelen om de oprukkende verzilting de baas te blijven, zoals het doorspoelen van de watergangen, de opslag van zoetwater en het aanleggen van drainage, naast experimenten met zilttolerante gewassen.

‘Verzilting heeft een grote im-pact in getroffen gebieden. Als ik er rapporten over lees, vraag ik me altijd af: zijn ze wel evenwichtig? Wie heeft ze geschreven en welk belang dienen ze? Je moet de landgebruikers meenemen in de kennisoverdracht en hen niet eenzijdig iets willen opleggen.’

Bos zegt dat ze niet alleen de belangen van boeren en tuinders wil behartigen, als ze wordt gekozen in het Wetterskip. ‘Waterbeheer heeft namelijk ook gevolgen voor burgers. Denk aan het inlaten van extra water.’

• Terug naar boven

Oud-melkveehouder Kees Bakker uit Terkaple (Lagere Lasten Burger), Friesland

‘Plaatsen extra sluisdeur zou al helpen’

Oud-melkveehouder Kees Bakker uit het Friese Terkaple doet dit jaar namens de kieslijst Lagere Lasten Burgers voor het eerst mee aan de verkiezingen voor Wetterskip Fryslân. Als bestuurslid van boerenbelangenclub Polderbelangen heeft hij al vaak overlegd met het waterschap.

‘Je zou het hier misschien niet verwachten, maar zelfs in het merengebied bij Sneek hebben veehouders te maken met zout in de diepere ondergrond. Toen we een nieuwe bronbemaling lieten aanleggen op het bedrijf van mijn zoon, moesten ze 20 meter dieper boren om bij een zoetwaterbel te komen.’

Bakker wil maar zeggen: zout zit overal. Daarom vindt hij het extra belangrijk dat het waterschap alert is op verzilting en de risico’s daarvan voor de landbouw. ‘Tot nu toe kan het waterschap de gevolgen redelijk goed onderdrukken, maar zolang de zeespiegel blijft stijgen, dringt zout water steeds verder de ondergrond in.’

In de praktijk blijkt dat zo’n 70 procent van het ingelaten zoetwater uit het IJsselmeer wordt gebruikt om zoutindringing door de scheepvaart te neutraliseren, merkt Bakker op. ‘Door een extra sluisdeur te plaatsen bij Harlingen, kun je het zoute water beter keren en meer zoetwater gebruiken voor agrarische doeleinden.’

Volgens Bakker zit er veel kennis in het veld over verzilting. ‘Laat de boeren daar dan over meepraten.’

• Terug naar boven