Stevige eisen in ruil voor marktkracht

Boeren en tuinders kunnen in producentenorganisaties de krachten bundelen om hun product te verbeteren. Brancheorganisaties kunnen samenwerking tussen de schakels in de keten bevorderen door goede praktijken en markttransparantie te stimuleren.
Ook kunnen producentenorganisaties en brancheorganisaties in periodes van ernstige marktverstoring vrijgesteld worden van de mededingingsregels. De vrijstelling moet dan wel worden ingezet voor marktstabilisatie. De EHEC-crisis in 2011 voor de komkommertelers is een voorbeeld van een ernstige marktverstoring.
De product- en bedrijfschappen zijn per 1 januari 2015 verleden tijd. Een aantal sectoren bekijkt de mogelijkheid om taken die de overheid niet overneemt zelf op te pakken. Dat kan door een producenten- of brancheorganisatie op te richten.
Maar de voorwaarden zijn flink veranderd. Een producentenorganisatie moet zich richten op een specifieke sector. Dat is anders dan bij de productschappen, waar bijvoorbeeld veel akkerbouwgewassen binnen dezelfde organisatie vielen. Brussel wil echter onderscheid maken tussen sectoren en zelfs gewassen. Zo zouden er aparte organisaties moeten komen voor veel verschillende producten zoals granen, suiker, eieren en pluimveevlees (zie ook kader ‘onderscheid tussen producten’).
Veel partijen in de Nederlandse agrarische sector, met LTO voorop, zijn bezorgd dat daardoor te veel organisaties ontstaan. Dat is inefficiënt en kan boeren en tuinders met hogere kosten opzadelen. Minister Henk Kamp en staatssecretaris Sharon Dijksma (EZ) hebben intussen aangegeven suggesties voor samenwerkingsvormen te willen voorleggen aan de Europese Commissie.

Brancheorganisaties

In een brancheorganisatie zitten vertegenwoordigers van een specifieke sector, bijvoorbeeld pluimveevlees. De vertegenwoordigers nemen zitting namens boeren of tuinders, verwerking en handel en distributie. Toeleverende bedrijven zoals stallenbouwers horen daar niet bij. Eventuele afspraken die in strijd kunnen zijn met de mededingingswet moet de brancheorganisatie zelf melden bij de Europese Commissie. Belangrijk is dat de organisatie ook rekening moet houden met de belangen van de consument.
Een brancheorganisatie moet wel representatief zijn binnen een sector, zo bepaalde Brussel. Daarom moet minimaal 25 procent van de betrokken boeren of tuinders vertegenwoordigd zijn. Van de verwerkende bedrijven of handelaren moet ook minimaal 25 procent vertegenwoordigd zijn.
Een producentenorganisatie kan een afspraak maken met haar leden voor een bepaalde productgroep, bijvoorbeeld granen. Dat betekent niet automatisch dat alle graantelers zich aan de afspraak moeten houden.
Toch wil de Europese Commissie producentenorganisaties de mogelijkheid bieden om afspraken algemeen verbindend te verklaren. Daarbij wordt het mogelijk om bepaalde voorwaarden ook te laten gelden voor boeren of tuinders die niet bij de producentenorganisatie zijn aangesloten.

Voorwaarden

Maar dan moet er wel wat gebeuren. Producentenorganisaties die een maatregel algemeen bindend willen verklaren moeten tenminste 50 procent van de betrokken producenten vertegenwoordigen. Ook moeten ze een aandeel hebben van twee derde in de productie van het betrokken product. Als voorbeeld granen. De producentenorganisatie Granen moet de helft van de graantelers in Nederland vertegenwoordigen en een aandeel hebben van twee derde van de graanproductie.
Niet voor elk onderwerp is een algemeen verbindend-verklaring aan te vragen. Het moet vooral gaan om doelen zoals gezondheid van dieren of planten, teeltmethoden, milieubescherming of afzet (zie kader).
Kamp zegt elke aanvraag voor een algemeen verbindend-verklaring apart te willen beoordelen.