‘Verbreder moet zichzelf heruitvinden’

Joost de la CourtAl dan niet noodgedwongen de bakens verzetten als productieboer en deels andere wegen inslaan met je bedrijf is geen sinecure. Seuneke heeft dan ook groot respect voor ondernemers die zichzelf zo heruitvinden. ‘Verbreders maken een overgang van voornamelijk op productie gericht boeren naar een bedrijf waarin veel nieuwe en vaak niet-agrarische activiteiten worden gecombineerd. Dat is nogal wat anders.’
Seuneke is specialist kennis en innovatieontwikkeling en was eerder als junior onderzoeker betrokken bij de Taskforce Multifunctionele Landbouw, promoveerde in Wageningen bij de vakgroep Rurale Sociologie en werkt daar sinds kort voor de vakgroep Farming Systems Ecology die zich richt op de biologische landbouw.
‘Er was eigenlijk nog geen wetenschappelijk onderzoek gedaan naar hoe boeren zich het vak van multifunctionele boer of tuinder eigen maken. We kennen hun motieven, zoals het verstevigen van de basis onder hun bedrijf, en welke kennis en vaardigheden ze daarvoor inzetten. Over hoe zij zich dat aanleren was echter nog maar weinig bekend.’
Seuneke komt tot de conclusie dat dé multifunctionele agrarische ondernemer niet bestaat. ‘Multifunctioneel ondernemerschap wordt niet individueel en in afzondering ontwikkeld, maar is veel meer een samenspel tussen samenlevingspartners, vaak binnen het gezin, maar ook met andere betrokkenen bij het bedrijf. Daarbij is er ook niet één model dat tot een multifunctioneel bedrijf leidt.’

Uitdaging

De uitdaging ligt er volgens Seuneke in dat boeren en tuinders die verbreden niet alleen hun kennis en vaardigheden moeten aanpassen. Multifunctionele agrarische ondernemers moeten gaandeweg ook zien uit te vinden in welke andere activiteiten het bedrijf zich kan onderscheiden, waar behoefte aan is en of ze daar zelf ook voldoende geschikt voor zijn.
‘Een voordeel van verbreden, meer zeggenschap krijgen over je onderneming, staat zo tegenover de uitdaging van meer ballen tegelijk in de lucht houden. Ik raad boeren aan het rustig aan te doen, de tijd te nemen te ervaren welke bal je het beste ligt en er achter te komen waar markt voor is.’
De onderzoeker stelt vast dat voor het opzetten van een multifunctioneel bedrijf vooral informeel leren een belangrijke rol speelt. Naast de zich sterk ontwikkelende op multifunctionele landbouw gerichte opleidings- en kennistrajecten, moeten multifunctionele boeren het vooral zelf ontdekken.
‘Een aanzienlijk deel van zijn of haar kennis en inzicht doet de ondernemer bij toeval op, vaak als bijeffect van het dagelijks werk. Veel van die kennis is nog niet uit een boekje te leren.’
Dat klinkt mooi, het komt de boer of tuinder die wat meer wil met zijn bedrijf dus als het ware aangevlogen, maar er zijn tegelijk ook valkuilen, waarschuwt Seuneke. Verbreders vergroten hun kans op succes door vooral in sociaal verband hun vaardigheden te vergroten. ‘Deelname aan groepsprocessen, verbinding zoeken met de omgeving en actief bijdragen aan het omvormen van de werkomgeving is voor verbreders eigenlijk een vereiste. Doe je dat niet, dan krijg je het lastig.’
Doordat verbreders veelal niet-agrarische activiteiten ontwikkelen, is verbinding maken met de niet-agrarische wereld voor hen essentieel , stelt Seuneke.

Nieuwe identiteit

Seuneke noemt de ontwikkeling van een nieuwe identiteit cruciaal in het leerproces dat voorafgaat aan het opzetten van een multifunctioneel bedrijf. ‘Als je jezelf niet kan herdefiniëren als multifunctionele agrarische ondernemer, is het onwaarschijnlijk dat je verder kijkt dan je vertrouwde omgeving waarin vooral productie de hoofdrol speelt.’
Ter geruststelling: dit sociaal en ondernemend leren hoeft zeker niet in een en dezelfde persoon samen te komen. Seuneke geeft daarbij hoog op van het gezinsbedrijf, waar veel partners veelal visie, kennis en vaardigheden inbrengen van buiten de landbouw.
‘Zo heb ik veel boerinnen gesproken die vaak helemaal niet zaten te wachten op een nog grotere stal, die wilden wel eens wat anders. En ik hoor ook van boeren: door haar nieuwe activiteiten heeft mijn vrouw invloed op de marges, ik niet. Door die krachten te bundelen ontstaat een succesfactor. In die zin is multifunctionele landbouw vooral een gezinsding.’