Samenwerken in natuurbeheer

Wietse de VriesIn Nederland ligt ongeveer 100.000 hectare natuurgebied op landbouwgronden. Deze worden beheerd door terreinbeherende organisaties (TBO’s) als Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Voor beheer schakelen TBO’s agrarische ondernemers in, met kortdurende pachtcontracten en loonwerkovereenkomsten. Deze samenwerking is niet goed geregeld. Dat vormt een bedreiging voor het duurzaam in stand houden van deze natuurgebieden.
Bij het samen werken aan het beheer staan TBO en agrarische ondernemer eigenlijk met de rug naar elkaar toe. Beiden leggen het accent op het eigen belang. De verbinding wordt gemaakt door regels van de TBO die het grondgebruik beperken. De agrarische ondernemer wordt daaraan gehouden door toezicht/controle en een overeenkomst die gemakkelijk kan worden beëindigd. Er is te weinig beraad van beide partijen uitgaande van een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het realiseren van de natuurbeheerdoelen.
Een effectieve organisatie van het beheer omvat drie hoofdzaken. In de eerste plaats langjarige - bijvoorbeeld twaalf jaar - beheeroverkomsten. In de tweede plaats een transparante regeling voor monitoring en evaluatie, waardoor ieder jaar voor alle betrokkenen duidelijk wordt of beheerdoelen worden gerealiseerd. En in de derde plaats een organisatie voor het aansturen van het beheer die beslissingsbevoegd is.
De in 1975 gepubliceerde Relatienota wees TBO’s aan als de verantwoordelijke voor het beheer. Het is sindsdien duidelijk geworden dat effectief beheer vrij ingewikkeld is. Met enkele beperkingen van het grondgebruik, zoals later maaien, worden beoogde natuurwaarden niet behouden.
Effectief beheer kan ook niet door toezicht en controle worden afgedwongen. Er is echte communicatie en samenwerking nodig van de TBO met de uitvoerders van het beheer. Effectief beheer omvat een integraal geheel van maatregelen (begrazen, maaien, bemesten, onderhoud van greppels, sloten et cetera) Eigen beheer door TBO’s is én duur én niet effectief. Er is steeds minder geld beschikbaar voor beheer.
Voor agrarische ondernemers is streven naar duurzaamheid belangrijk geworden. Er is een grote groep verbrede agrarische ondernemingen ontstaan. Voor sommige ondernemers is natuurbeheer een primair bedrijfsdoel geworden.
Deze ontwikkelingen vormen een goede basis voor het integraal inschakelen van agrarische ondernemers bij het beheer van natuurgebieden.
De kennis en kunde van TBO’s en agrarische ondernemers zijn complementair, ze vullen elkaar aan. Als beide partijen tot een goed georganiseerde samenwerking komen, dan kunnen natuurgebieden met minder kosten duurzaam in stand worden gehouden. Bovendien kan door deze samenwerking meer maatschappelijk en bestuurlijk draagvlak voor het natuurbeheer ontstaan.
Een nieuwe beheerorganisatie, in overeenstemming met het bovenstaande, komt niet gemakkelijk tot stand. Het bepalen van een effectieve beheerorganisatie is vrij eenvoudig. Het stichten van zo’n organisatie is een opgave, omdat de verschillen in organisatiestructuur en bedrijfscultuur van TBO’s en agrarische ondernemers moeten worden overbrugd.
Er is een derde beslissingsbevoegde organisatie nodig die de ontwikkeling van de samenwerking van deze partijen aanstuurt. Het ligt voor de hand dat het provinciaal bestuur – eindverantwoordelijk voor natuurbeheer - daarvoor opdracht geeft en beslissingen neemt. In dat kader kunnen TBO’s en agrarische ondernemers regelingen voorstellen.