Marktfalen stimuleert oprichting coöperaties

Jan van LiereDe Moor is gespecialiseerd in de ontwikkelingen rond collectieven en coöperaties sinds de Middeleeuwen. ‘De mens is een coöperatief wezen, een homo cooperans’, zegt ze.
De drang om instituties te bouwen die zijn gericht op langdurige samenwerking, is al heel oud. Opmerkelijk is dat telkens na een periode van versnelde ontwikkeling van de vrije markt, waarbij privatisering een belangrijke rol speelt, er een opleving is van collectieve initiatieven.
Dat was zo bij de zogenoemde tweede coöperatieve golf, eind negentiende en begin twintigste eeuw. ‘De Raiffeisenbank is ontstaan omdat in de commerciële bankwereld te weinig interesse was in het financieren van boeren. De vernieuwing is toen echt op het platteland ontstaan.’
De ontwikkelingen nu lijken erg op wat er toen gebeurde, stelt De Moor vast. ‘In het Brabantse Heeze-Leende hebben de inwoners bijvoorbeeld zelf een glasvezelcoöperatie opgezet. Er was geen commerciële aanbieder geïnteresseerd in het aanleggen van glasvezelkabels in het kleine dorp.’
De Utrechtse hoogleraar stelt vast dat de belangstelling voor coöperaties bij boeren en tuinders nooit helemaal is weggeweest. De gedachte achter de Aardenburgse coöperatie Welbegrepen Eigenbelang, in 1877 opgericht in voor het gezamenlijk aankopen van kunstmest, veevoer en zaaizaad, leeft nog steeds. ‘Door samen te werken kun je je toekomst veilig stellen. Dat is nog altijd heel erg aan de orde.’
De interesse voor nieuwe coöperaties is springlevend. ‘Niet meer op het gebied van banken, maar wel in andere sectoren waar sprake is van marktfalen. De mensen gaan zelf oplossingen zoeken’, stelt De Moor.
De afgelopen tien jaar deed zich ‘een vlucht vooruit’ voor en werden jaarlijks tientallen nieuwe coöperaties opgericht. Dat beperkte zich niet tot de agrarische sector. Vooral in de professionele dienstverlening, industrie, energie en transport en de zorg blijkt de coöperatie populair.

Marginaal

Qua bijdrage aan de totale omzet van de coöperatieve sector in Nederland is de huidige derde golf aan coöperaties nog marginaal. Bij de aanvaarding van haar ambt als hoogleraar een jaar geleden stelde De Moor dat de vele kleinere initiatieven worden overschaduwd door ‘reuzen’ als Achmea, Rabobank en FrieslandCampina. Die zijn samen goed voor meer dan 42 miljard euro omzet en bijna 100.000 werknemers.
Volgende week gaat De Moor op deze ontwikkelingen in tijdens de Dag van de Coöperatie 2014 in het ZLTO-kantoor in Den Bosch. Daar komen ook ZLTO-directeur Elies Lemkes en de Brabantse gedeputeerde Brigite van Haaften aan het woord.