‘Uiketen ongeschikt voor termijnmarkt’

Een termijnmarkt, waar termijncontracten (futures) worden verhandeld, kan worden gebruikt door bedrijven om zich in te dekken tegen prijsbewegingen. Voor een boer kan dit interessant zijn, omdat hij op voorhand weet hoeveel zijn oogst, of een deel daarvan, zal opbrengen.
Een handelaar weet hoeveel hij kwijt zal zijn voor zijn inkoop. Beide partijen zijn in zo’n geval niet overgeleverd aan de grillen van de dagmarkt.
Een termijnmarkt is overigens niet de enige manier om risico’s te ondervangen. Een agrariër heeft meer mogelijkheden om zich in te dekken tegen prijsschommelingen. Boeren kunnen het risico spreiden over andere gewassen, contracten afsluiten met een afnemer of deelnemen aan een uienpool. Bij een pool krijgt een boer een gemiddelde prijs over een bepaalde periode. Het prijsrisico wordt met anderen gedragen.
De positieve ervaringen met termijnmarkten in andere gewassen en de ontwikkeling van de uienteelt hebben LTO Nederland ertoe aangezet de levensvatbaarheid van een termijnmarkt voor uien te laten onderzoeken. Pieter Vette, masterstudent Management Economics en Consumer Studies aan Wageningen UR, voerde dit onderzoek uit.
Vette deed literatuuronderzoek en interviewde boeren, handelaren en marktkenners. Hij voerde het onderzoek uit namens de bijzondere leerstoel Theorie en Praktijk van Goederentermijnmarkten van hoogleraar Joost Pennings.

Marktstructuur

In technisch opzicht leent de ui zich uitstekend voor termijnhandel. Het is een bulkproduct. De homogeniteit van een partij uien is afhankelijk van diverse factoren zoals weersomstandigheden en het beheer door de boer, maar na sorteren op kwaliteit en grootte is een partij uien wel een vrij uniform geheel.
Verder zijn uien geschikt om te bewaren en leent een partij uien zich voor standaardisatie. Nederland beschikt over een infrastructuur om uien snel en relatief goedkoop te transporteren.
Ondanks de technische voordelen blijkt uit het onderzoek van Vette dat uien ongeschikt zijn voor de termijnmarkt. Dat heeft een andere oorzaak. De schoen wringt bij de manier waarop de markt van uien functioneert.
Ten eerste is het volume te klein. De ui is een groot product in Nederland, maar op de Europese en wereldmarkt is de rol beduidend kleiner dan tarwe of aardappelen. Het aantal transacties is te beperkt. ‘Bij veel afspraken met kleine volumes gaat het wel, maar daarvan is in de uienbranche nauwelijks sprake,’ zegt Vette.
Het maken van termijnafspraken is voor handelaren niet erg aantrekkelijk, stelt Vette. ‘Handelaren in uien kunnen geen afspraken maken aan de verkoopkant, verderop in de keten. Dan heeft het voor hen ook geen zin om risico af te dekken aan de inkoopkant. Dat is een belangrijk verschil met bijvoorbeeld de aardappelsector, waar de verwerkende industrie prijsafspraken maakt met de afnemers.’
Circa 90 procent van de Nederlandse uien belandt op de exportmarkt. ‘De bestemming van de uien is wisselend, ondanks dat er een groot volume naar Afrika gaat,’ legt Vette uit. ‘De Nederlandse uien vullen de gaten in de exportmarkt die ontstaan op momenten dat de importerende landen niet over uien van eigen bodem kunnen beschikken. Veel landen zijn niet in staat jaarrond uien te produceren.’
De Nederlandse export ondervindt concurrentie van onder meer Spanje, Zuid-Amerika en India. Vette: ‘Nederland heeft een goede reputatie, maar de internationale afnemers kijken ook naar de prijs.’

Risico

Behalve de structuur van de markt speelt de perceptie van het prijsrisico een rol bij het onderzoek om een termijnmarkt op te zetten. Op basis van gesprekken met betrokkenen concludeert Vette dat boeren en handelaren de prijsvolatiliteit niet problematisch vinden. ‘De schommelingen maken het product voor hen juist aantrekkelijk. Boeren kiezen bewust voor uien in het bouwplan, juist ómdat die fluctuaties er zijn. Over een aantal jaren gezien is ui een goed salderend gewas. Boeren kunnen er een boterham aan verdienen en accepteren dat de opbrengst per jaar sterk wisselend is.’
Uienhandelaren hebben over het algemeen niet veel ervaring met de termijnmarkt. Uit gesprekken met betrokkenen concludeert Vette dan ook dat de deelnemers van de uienketen momenteel weinig behoefte hebben aan een termijnmarkt voor dit product.