‘Het is onzin dat boeren geen echte natuur kunnen beheren’

De boerderij en het erf zijn al eeuwenlang in handen van Ottens en zijn voorouders. Hij noemt zich zelf nu hobbyboer. Daarnaast verdient hij zijn brood bij Aequor, in het begeleiden van leerbedrijven in de groene sector.

Wij zijn rentmeesters

Ottens heeft vijf hectare van zijn terrein omgevormd tot NSW-landgoed. ‘Daarmee kan ik de boerderij in stand houden voor volgende generaties, want voor een boerderij waarmee je de kost kunt verdienen is weinig toekomst op deze locatie’, zegt hij. ‘Wij zijn rentmeester. Dat staat bij mij hoog in het vaandel. Die instelling tref ik ook aan bij de Maashorstboeren. Ik had hier in 2004 ook bouwblokken kunnen verkopen in het kader van Ruimte voor Ruimte-regeling. Nu heb ik er voor een deel bos van gemaakt. Dat geeft meer voldoening.’
De Brabander is sinds vorig najaar voorzitter van de Maashorstboeren. ‘Het is heel intensief’, zegt hij. Het bestuur zit in een veranderlijke periode. Er zijn veel wisselingen omdat de eerste lichting bestuurders de statutair toegestane termijn van twaalf jaar erop heeft zitten. Bovendien vraagt de vorming van de collectieven veel aandacht. In Brabant komen er drie. Ottens is de trekker voor oostelijk Brabant.

Kale vlakte

De ANV Maashorstboeren is in 2002 opgericht door een groep boeren. Ze waren al actief met verbrede landbouw, vooral met streekproducten, en ze zagen kansen voor beheer van natuur en landschap. De vereniging is inmiddels gegroeid tot meer dan 100 leden; zo’n 60 boeren en zo’n 40 ex-boeren, hoveniers en anderen die wat hebben met de streek.
De Maashorst is een gebied in Oost-Brabant dat vier gemeenten omvat: Oss, Landerd, Uden en Bernheze. Vooral in het hart van het gebied ligt zo’n 3.500 hectare natuurgebied, meest hei en bos, vooral productiebos. Het agrarisch gebied is kleiner dan de bos- en natuurgebieden. De meeste boeren zijn veehouder of telen vollegrondsgroenten. Daarnaast zijn er veel paardenhouderijen.
Volgens Ottens is er in de afgelopen tientallen jaren veel natuur bij gekomen in de regio. ‘Veel mensen zeggen dat de natuur achteruit gaat, maar dat is zeker niet zo. Vroeger was het hier een kale vlakte. Er waren alleen wat bomen en wat heggetjes op de boerenerven. Sinds de jaren ‘80 is heel veel aangeplant.’

Groenblauwe diensten

De Maashorstboeren spelen op diverse manieren in op de aanwezigheid van natuur. Een belangrijke activiteit is het Stimuleringskader groenblauwe diensten, kortweg Stika. Dat is een subsidieregeling van de provincie Noord-Brabant, gemeenten en waterschappen voor de aanleg en het onderhoud van landschapselementen in het buitengebied, buiten de EHS. Zowel boeren als burgers kunnen er gebruik van maken. De ANV coördineert de uitgaven en de werkzaamheden en heeft daarvoor een parttime coördinator in dienst. De vereniging heeft ook een aantal mensen die houtwallen snoeien. Ottens is goed te spreken over het Stika. ‘Het werkt veel mooier en sneller dan bijvoorbeeld SNL. Bovendien is het makkelijk als iemand met kennis van de streek meekijkt met mensen die een vergoeding aanvragen.’
De ANV zou graag zien dat boeren vaker de kans krijgen om natuur te beheren, niet alleen op hun eigen land, maar ook in natuurgebieden. ‘Wij willen de boer serieus nemen als natuurbeheerder’, zegt de voorzitter. ‘Bij natuurorganisaties heerst vaak het idee dat boeren dat niet kunnen. Dat is onzin. Niemand kan dat goedkoper en beter dan boeren. Maar dan moet je ze wel serieus nemen. Boeren doen het heel toegewijd.’
Volgens Ottens zijn er in de Maashorst genoeg boeren die natuur willen beheren, ook echte heide en bos. ‘Boeren kunnen heide en bos beheren, net zo goed als ze maïs kunnen beheren. Het verschil is flinterdun. Het zit bij de boer in de genen. Het zijn van oudsher natuurbeheerders. Je moet natuurlijk wel kijken wie je wat laat doen, maar dat doe je altijd.’

Mentaliteitsverandering

De Maashorstboeren krijgen echter bij de terreinbeherende organisaties nog weinig voet aan de grond. ‘Daar moet eerst een mentaliteitsverandering plaatsvinden’, zegt Ottens. ‘Dat is een moeizaam traject.’
Sommige geharde natuurliefhebbers zouden het liefst alle boeren zien verdwijnen uit het gebied. Maar dan vinden ze de ANV op hun pad. ‘Boeren moet je juist koesteren!’, benadrukt de ANV-voorzitter. ‘Die wonen al eeuwenlang in de Maashorst en ze vormden het landschap en de natuur.’
Hij is blij dat ook burgers lid zijn van de Maashorstboeren. ‘Daar leert een boer ook weer van. Het is niet slim om alleen in het eigen kringetje te scharrelen. De ANV is een mooie brug tussen boeren en de natuurliefhebbers. In beide kampen zitten wel extremen. Maar allebei hebben ze er belang bij dat natuur en landschap goed gedijen. Boeren vergeten wel eens dat ze een licence to produce nodig hebben. Het is niet zo dat dé boer tegen natuur is of dé natuurman tegen boeren is.’
Ottens stelt daarnaast vast dat meningen kunnen veranderen. ‘Er zijn boeren die eerst niets wilden weten van natuur, maar wel bijvoorbeeld een akkerrand hebben. Zij zouden nu balen als die zou worden afgeschaft, onder andere omdat ze er een stabiel stukje inkomen uit kunnen krijgen.’

Brandrode runderen

Een van de projecten van de Maashorstboeren is de herintroductie van Brandrode runderen in de regio. Die zijn ook geschikt om in natuurgebieden te grazen. Ottens noemt het een vorm van faunavervalsing dat terreinbeherende organisaties kunstmatige gefokte ‘oerossen’ naar het gebied willen halen. ‘Neem dan een authentiek ras, zoals het Brandrode ras. Dat doet ook eer aan de geschiedenis.’
Het projectplan voor de Brandrode runderen is bijna klaar. Volgens de initiatiefnemers biedt het Brandrode rund prima kansen om natuurbeheer te combineren met streekproducten, één van de andere activiteiten van de Maashorstboeren. De melkproducten en het vlees zouden daar bij uitstek geschikt voor zijn.
Het is een droom van de ANV om dat te doen vanuit een authentieke Maashorstboerderij (zie kader).

Sterk merk

Streekproducten waren van meet af aan belangrijk voor de Maashorstboeren. Ze speelden daarmee onder andere in op de vele toeristen die het gebied bezoeken. De boeren verkopen uiteenlopende producten, zoals asperges, jam, sauzen, soepen, aardbeien, sappen en diverse soorten bier. Sinds kort wordt het bier ook in de streek zelf gebrouwen, in Oijen.

Vlees en kaas

Er zitten diverse nieuwe producten in de pijplijn, zoals gedistilleerde dranken, vlees en kaas. ‘Het assortiment is best uitgebreid’, constateert de voorzitter. Ook nieuw zijn producten met spelt. Naast de vergaderopstelling in de hooiberg van Ottens staan tien zakken met geoogste spelt.
De boeren wisselen elkaars producten uit en timmeren flink aan de weg, bij horeca en andere potentiële grotere afnemers. De trekker is een oud-directeur van Bonduelle Benelux. Ottens benadrukt dat de drive van de ondernemers leidend moet zijn bij de streekproducten. ‘Wij faciliteren het als ANV, maar wij gaan geen potjes kopen of zoiets dergelijks. Het moet ondernemer gedreven zijn. Er is veel meer drive als ondernemers dat zelf doen.’
Boeren in het gebied kunnen opereren onder hetzelfde label Maashorst. ‘Maashorst is een sterk merk’, verzekert Ottens. De streekproducten leveren niet alleen nieuwe inkomsten voor de boeren, maar ook heel veel goodwill bij de streekbewoners en bij toeristen.
Dat geldt ook voor de wandelroutes die de ANV heeft ontwikkeld. Voor een deel lopen die over boerenland. In totaal zijn er zes met een totale lengte van 35 kilometer.
Ook de Maashorstfair zorgt voor veel goodwill. De ANV heeft het jaarlijkse streekevenement overgenomen, toen de initiatiefnemers ermee dreigden te stoppen. Het evenement werd daarna meteen ondergebracht in een stichting, die er zelf voor moet zorgen om quitte te draaien. Ottens: ‘Als ANV stimuleren en initiëren wij. Maar de mensen moeten het zelf doen.’

Tekst: Peter van Houweling Foto’s: ANV Maashorstboeren