‘Een uniform geschoonde sloot is saai’

Arno de SnooSloten. Sommige boeren vinden ze maar lastig, anderen vinden ze een belangrijk onderdeel van hun bedrijf. Zeker is dat maar weinig agrarische ondernemers weten wat zich afspeelt in de sloten op hun bedrijf.
In Nederland ligt zo’n 300.000 kilometer aan sloten. Van oudsher zijn zij de haarvaten van land, zegt Edwin Peeters, waterecoloog aan Wageningen UR en een van de schrijvers van het boek. ‘Ze functioneren als afvoerkanalen van water, maar ze hebben heel eigen natuurlijke processen. Er leven vele soorten vissen en honderden soorten ongewervelde dieren. Een gezonde sloot kan ook een grote variatie aan water- en oeverplanten bevatten die een zuiverende werking kunnen hebben.’
80 procent van de sloten wordt beheerd door boeren. Maar de kwaliteit van de sloten is op veel plekken onvoldoende, stellen de Wageningse onderzoekers. Te veel nutriënten in het water en het eenzijdige beheer dragen niet bij aan de verbetering van de biodiversiteit in de sloten.
Het verbeteren van de waterkwaliteit is voor elke boer belangrijk. Koeien drinken van het water en de schadelijke bacterie E-coli kan langer overleven in een sloot met veel kroos.
‘Sloten zijn verbonden met andere wateren waar normen voor de waterkwaliteit gelden’, zegt Peeters. ‘Voor het bereiken van een goede waterkwaliteit in die andere wateren is schoon water uit sloten belangrijk.’

Niet schonen

‘Variatie in beheer kan veel winst opleveren’, beweert de waterecoloog. ‘Sloten worden nu allemaal rond dezelfde tijd van het jaar gemaaid, geschoond of gebaggerd. Boeren kunnen er ook voor kiezen om enkele sloten later te schonen of kleine delen van de sloot niet te schonen. Dat geeft veel waterdieren in de polder een betere kans op overleven en daarmee wordt de biodiversiteit vergroot.’
Peeters stelt dat het beheer het beste per polder kan worden bekeken. Boeren kunnen gezamenlijk kijken of er bepaalde sloten zijn die zich lenen voor meer gevarieerd beheer.
Maar het gaat ook om nauwkeurig werken tijdens het schonen. Een maaibalk die over de bodem van de sloot gaat, haalt al het plantmateriaal eruit. ‘Het is beter om de maaibalk iets boven de bodem te houden’, zegt Peeters. ‘Dan blijven de onderste plantdelen achter. Die kunnen dan weer uitlopen.’
Het teveel aan nutriënten leidt al snel tot overmatige groei van kroos of waterpest. Het water in sloten met een dicht kroosdek is arm aan zuurstof, wat nadelig is voor waterdieren zoals vissen. Regelmatig verwijderen van kroos kan dit voorkomen.
Sloten met dichte velden van waterpest moeten vaak meerdere keren per jaar worden geschoond, omdat die doorgaans snel dichtgroeien. Dan kan het water er niet goed meer door. Bij minder nutriënten in de sloten groeien er andere planten die minder problemen opleveren.
Goede waterkwaliteit kenmerkt zich onder andere door helder water. Maar een uniform geschoonde sloot is een saaie sloot, vinden de onderzoekers. ‘Boeren kunnen in hun eigen polder kiezen voor het beste beheer en met wat samenwerking kan er veel meer variatie ontstaan. Dat draagt ook bij aan het karakter van het Nederlands polderlandschap.’
De onderzoekers schetsen een bloeiende toekomst voor de sloten: sloten voor natuur, sloten voor recreatie, maar ook sloten voor agrarische productie. Zo zouden sloten gebruikt kunnen worden voor de teelt van bijvoorbeeld kroos voor diervoeder.

Biomassa

Ook kweken van biomassa is een optie. Dat kan in de vergister om er gas mee op te wekken. Wel zullen de verschillende functies dan goed op elkaar moeten worden afgestemd en zal het water dat de polder verlaat schoon moeten zijn.
Daar hoort een creatiever slootkantbeheer bij. Het klepelen van slootkanten zorgt voor meer fosfaat en stikstof in het water, omdat de nutriënten van het geklepelde gras sneller uitspoelen dan bij gewoon maaien. ‘Door minder vaak te maaien ontstaat een gevarieerdere slootkant, omdat andere planten zich dan beter kunnen ontwikkelen’, zegt Peeters.