Draineren kwestie van halen én brengen

Douwe Korting‘Elke goed functionerende waterleiding beschikt over een kraan en dat zou ook voor elke drainagebuis moeten gelden.’ Veel korter kan Jac Peerboom de ontwikkelingsrichting in de drainagewereld niet samenvatten. Hij is als hydroloog werkzaam bij het Limburgse waterschap Peel en Maasvallei en deskundig op het gebied van wat misschien het beste als ‘duurzaam draineren’ samengevat kan worden.
Peerboom wil maar gezegd hebben dat het eigenlijk niet meer van deze tijd is dat drainagebuizen altijd ‘open’ staan. Ze onttrekken dus altijd water uit de bodem, ook als dat in het geheel niet nodig of zelfs ongewenst is. Zorgvuldig omgaan met water is anno 2014 in ieders belang.
Peilgestuurd draineren rukt de laatste jaren op, vooral in Limburg en Noord-Brabant. Anders dan bij traditioneel draineren daalt de grondwaterstand in agrarische percelen hierbij tot een vooraf door de boer ingestelde maximale diepte.
De voordelen zijn talrijk, zowel voor de waterbeheerder als de boer, erkent Peerboom. ‘Zo komt de beregeningshaspel aantoonbaar minder vaak uit de schuur en kan een boer ook beter anticiperen op het moment dat veel neerslag wordt verwacht.’

Waterkwaliteit verbetert

Behalve de kwantitatieve kant van de zaak hebben ook de waterkwaliteit en de gewasopbrengst baat bij peilgestuurd draineren. Volgens Peerboom combineert peilgestuurd draineren het beste van niet draineren en wel draineren. ‘Omdat het grondwater door drainage niet meer tot aan het maaiveld komt, vindt minder oppervlakkige fosfaatafspoeling plaats. Bovendien vindt de denitrificatie van het stikstofverlies beter plaats, omdat de grondwaterstand niet voortdurend heel laag staat zoals bij traditionele drainage. In het algemeen wordt de waterhuishouding door peilgestuurde drainage beter geoptimaliseerd. Het gewas maakt meer gebruik van de aanwezige meststoffen en spoelt minder uit.’
Tal van computermodellen wijzen uit dat peilgestuurd draineren de waterkwaliteit verbetert. ‘Helaas zijn we in Nederland nog niet zover dat onderzoeken in het veld die resultaten ook echt bevestigen. Praktijkonderzoek is duur en je moet jarenlang meten om zeker te weten wat de effecten zijn.’
Terwijl de wetenschap zich nog buigt over de exacte invloed op de waterkwaliteit, ziet waterschap Peel en Maasvallei voldoende aanleiding om vanaf 2018 alle drainage verplicht peilgestuurd uit te voeren. De beweging in Noord-Brabant is dezelfde, al zit er geen harde deadline op. In de zogenoemde attentiezones rond natte natuurparels is de nieuwe drainagetechniek nu al verplicht; als er gedraineerd mag worden tenminste. In waterschap Aa en Maas bijvoorbeeld moet iedereen die nu nog wil gaan draineren de nieuwe variant toepassen.
Terwijl boeren en waterbeheerders in Zuid-Nederland het waterbeheer zo verduurzamen, wordt alweer geëxperimenteerd met systemen die nog een stap verder gaan: subinfiltratie, ook wel ondergronds beregenen genoemd.
Hierbij wordt water in tijden van droogte actief de peilgestuurde drainagebuizen ingepompt. Daar moet het dan de wortelzone bereiken. Groot voordeel is dat er geen beregenings- of verdampingsverliezen optreden om de eenvoudige reden dat water meteen in de bodem komt. Nadelen zijn er ook, erkent Peerboom. ‘In de bodem is sprake van een subtiel evenwicht. De wortels trekken het vocht naar zich toe, maar een deel van het water zal vanuit de drains ook weglekken. Bovendien moet je juist in droge tijden wel aan voldoende water komen.’
Volgens de Limburgse hydroloog hoeft dat laatste niet zo’n probleem te zijn, technisch noch beleidsmatig, mits de verliezen niet groter zijn dan met beregenen. ‘Door de drainagebuizen aan te sluiten op vergunde grondwaterpompen van boeren, kom je makkelijk aan je water.’

Proef

Een enkeling pioniert al met dit principe. ‘In Limburg gaan we er nu aan rekenen en zal snel een proef op praktijkschaal plaatsvinden. Het is geen zaak van een lange adem.’