Dienstmeisje op platteland, verdwenen fenomeen

Sybe JoostemaTialda Hoogeveen uit Kortenhoef schreef in het boek over meisjes die in de periode dat het Engelse drama zich afspeelt, ook als dienstmeisje werden ‘gestald’ bij (heren)boeren, burgemeesters en andere geziene families. De auteur vond het zo intrigerend dat haar oma’s vanaf hun veertiende als dienstmeisje werkten - net als veel leeftijdsgenoten in die periode - dat ze werd aangezet tot schrijven. ‘Het kan nu nog’, zegt ze. ‘De laatste generatie dienstmeisjes is behoorlijk op leeftijd. Het is nog uit eerste hand.’
De journaliste sprak met zeven dienstmeisjes van toen onder wie haar Friese ‘beppe’ (oma) Jeltje Hoogeveen. Dat gaf het boek bovendien een persoonlijk tintje.
De dienstmeisjes werkten niet alleen op boerderijen of in herenhuizen, ze woonden ook nog eens bij de families thuis. Een aantal deed vaak naast het huishouden en de zorg van kinderen en passant ook boerenwerk als melken en oogstwerk.
Het was hard werken voor weinig, maar een klaagzang werd het boek allerminst. De meisjes beschouwden het als een avontuur. Tialda Hoogeveen maakte er een prachtig document van en schetst tegelijkertijd een tijdsbeeld - van het einde van de Eerste Wereldoorlog tot het begin van de hippietijd - dat veel mensen interesseert. Bij uitgeverij Thomas Rap is er al een tweede druk van de pers gerold.
Wat verder opvalt, is dat de verhalen bijna alle worden doorkruist door de Tweede Wereldoorlog. De jonge dienstmeisjes kenden spanning voor het ouderlijk huis en de families waar ze als dienstmeid werkten. Een traumatische indruk laat dat niet achter, het waren vaak nog meisjes. Wat beklijft na het lezen is het gevoel dat de dienstmeisjes tot hun huwelijkse periode als het ware werden ondergedompeld in een rol.
‘De levensverhalen hebben me stuk voor stuk geraakt, ontroerd, verrast en vermaakt’, zegt de auteur. Hoewel ze aanvankelijk alleen het werk en leven van een dienstmeisje vast wilde leggen, kwam ze erachter dat een dienstmeisje niet los te zien is van de omgeving en de tijd, waarin ze opgroeide. Door te kiezen voor ‘het levensverhaal’ kreeg de schrijfster nog meer grip op de rol die de dienstmeisje speelden, ingebed in een tijdbeeld dat aan de horizon is verdwenen.
Soms kwamen schrijnende standsverschillen aan het licht. Romtje Buikema zag dat de boerin heet water goot bij oude koffie. ‘Licht fronsend nam ze de koffie van haar aan. ‘Het is maar een arbeider’, zei mevrouw hooghartig. (Ze doelde daarbij op Derk, een arbeider uit Zoutkamp, red.).’