In Indonesië is inzet van familieleden noodzakelijk

Tekst: Marjolein van Woerkom Foto: Agnes Janszen

ak Painman (55) en zijn vrouw staan elke ochtend om vijf uur op. Hij stookt de oven warm. Zij voert de geiten en haalt bij de buurman het kokosnootsap op dat is opgevangen uit de kokosbloemen van eigen kokosnootbomen. Pak heeft te veel last van zijn knieën om zelf in de bomen te klimmen en de nectar op te vangen.
De boer zal een groot deel van de dag bezig zijn met het drogen van kokossuiker in de oven. Zijn vrouw en dochter koken twee keer per dag alle verzamelde nectar in tot een dikke karamelachtige substantie en roeren het tot kristalsuiker. ‘Kokosnootsap verwerken is een stuk rendabeler dan kokosnoten verkopen’, zegt de Indonesiër die het familiebedrijf van zijn vader heeft overgenomen.
Behalve boer is hij beheerder van het verzamelpunt waar andere boeren hun kokossuiker naar toe brengen. De boeren vormen sinds 2008 een coöperatie onder de naam Coop KSU Jatirogo. ‘Door de coöperatie hebben we een stabielere prijs, aangesloten boeren krijgen training en een ongevallenverzekering, en we krijgen een hogere prijs voor ons product.’
Kreeg de boer voorheen 46 eurocent per mal (zo’n 150 gram) suiker, nu - afhankelijk van het vochtpercentage in de kristalsuiker - krijgt hij tussen de 82 cent en 1,22 euro. Per maand verdient Pak zo’n 130 euro, waarmee hij zijn familieleden kan onderhouden en anderen in de gemeenschap financieel kan ondersteunen.
De coöperatiestructuur brengt de levensstandaard van een doorsnee Indonesisch boerengezin flink omhoog, stelt Agnes Janszen, bedrijfseconomisch adviseur bij Agriterra in Indonesië. ‘Doordat deze kleine boeren meer verdienen, kunnen ze geld investeren in hun huis, in een brommertje en de kinderen kunnen naar school.’
In Indonesië wonen veel kleine boeren die uit hun agrarische activiteiten in hun levensonderhoud moeten voorzien. Ze hebben over het algemeen weinig land, telen groenten tussen hun gewassen voor eigen consumptie, en hebben twee of drie koeien. Familieleden zijn hard nodig om al het werk gedaan te krijgen.
Janszen geeft een voorbeeld: ‘Omdat mensen geen land hebben om hun koeien op te laten grazen, moeten ze zelf op pad om gras te verzamelen. Dat is een dagtaak voor ze. Ook in andere takken, zoals de rijst- en cacaobouw, wordt de hele familie ingezet om het land te bewerken.’
Dat geldt ook voor Pak. ‘Zonder hulp van mijn familie zou ik het niet redden.’

Vrouw als kostwinner

Uit een onderzoek uit 2011 blijkt dat van de bijna 22 miljoen kleinschalige boeren in Indonesië ruim 40 procent vrouw is. Omdat vrouwen bij het hele proces betrokken zijn, van productie tot verwerking, zijn ze hierdoor ook de belangrijkste broodwinner van de familie.
‘Mannen doen vooral het stoere werk’, vertelt Janszen. ‘Vrouwen doen het zware werk, zoals het plukken van koffiebonen.’ Paks dochter is beoogd opvolger, maar het is de vraag of ze zijn werk zal overnemen. Veel jongeren trekken naar de stad. Het werk daar wordt gezien als sexy en minder zwaar.