Kunstmestloze landbouw dichtbij

Dus als het gebruik van kunstmest steeds meer wordt beperkt, zouden veehouders en akkerbouwers dan over tien jaar zonder kunnen zonder opbrengst te verliezen?
Jaap Uenk van mestmarketingbedrijf Dofco berekende het voor het project ‘Vruchtbare Kringloop’, dat bij 255 boeren in de Achterhoek is opgezet. Hij nam de wettelijke plaatsingsruimte voor meststoffen en zette dat af tegen de productie en het aanbod van mineralen uit mest op de mestmarkt in de Achterhoek als uitgangspunt.
‘Uit die berekening blijkt dat er voldoende aanbod is om in de mineralen- en organische stofbehoefte in dat gebied te voorzien’, zegt Uenk.
‘Naar verwachting zouden er nationaal gezien ook voldoende mineralen uit mest moeten zijn om kunstmest grotendeels te vervangen’, zegt Wiebren van Stralen, mestspecialist bij LTO Nederland. ‘Gezien het mest- en mineralenoverschot in andere gebieden moet dat kunnen.’
’Helemaal zonder kunstmest lijkt me een illusie, maar fors minder kan wel’, zegt Carel de Vries, voortrekker van innovatieve projecten in de Nederlandse rundveehouderij. ‘De melkveesector groeit en daarmee het te verwerken mestoverschot. Wanneer straks mest verwerken intelligent raffineren is geworden, kan dat een flink volume kunstmestvervangers opleveren.’
Door de verplichte mestverwerking komen nieuwe producten van dierlijke mest beschikbaar. De resultaten van mestscheiding, mineralenconcentraat en dikke fractie zijn daar voorbeelden van. Mineralenconcentraat bevat veel stikstof en kali. Dikke fractie bevat veel fosfaat.
De verplichte mestverwerking dient dus als aanjager om gebruik te maken van organische meststoffen in de landbouw. Er zijn wel twee voorwaarden: de technologie om mest te verwerken en raffineren tot de juiste verhoudingen moet er zijn. Want akkerbouwers willen precies weten wat er in de mest zit en of het goed beschikbaar is voor het gewas.
‘De technologie is er al of komt binnen enkele jaren beschikbaar’, zegt Van Stralen. ‘We zijn over een paar jaar op het punt dat we een exacte mix van organische mest kunnen samenstellen naar behoefte van de ondernemer of het gewas.’

Positief over pilots

Volgens Van Stralen zijn akkerbouwers die meedraaien in pilots waarin alleen mineralenconcentraat uit dierlijke mest wordt gebruikt, voor de stikstof- en kalibehoefte positief.
‘We willen wel meer van dat soort proeven, zodat we de werking van mineralenconcentraat in het veld nog beter inzichtelijk krijgen. Daarbij komt dat bijna iedere akkerbouwer aanslaat op gebrek aan organische stof, iets wat juist door gebruik van meer dierlijke mest en gewasrotatie heel goed te bevorderen is.’
Van Stralen meent dat er ook reden is om kritisch te kijken naar kunstmestgebruik. ‘Er zijn aanwijzingen uit onderzoek dat door gebruik van kunstmest uitspoeling en organische stofafbraak worden versneld.’
Een obstakel is dat de het mineralenconcentraat nog steeds geen toelating heeft gekregen van Brussel. Daardoor blijft het gebruik van mineralenconcentraat voorlopig beperkt tot enkele veldproeven.
Maar niet alles wat kan is gewenst. Kunstmest kan bijdragen aan de optimalisatie van de productie op boeren bedrijven.
‘Een laatste beetje kunstmestgift kan veel doen’, zegt Frank Verhoeven, deskundige in kringlooplandbouw en eigenaar van adviesbureau Boerenverstand.
‘In het voorjaar heeft gras snel eiwit nodig en daar kan stikstofkunstmest voor zorgen. Een kleine kunstmestgift kan een opbrengstverhoging geven van een paar ton van een hectare gras. Dan is die kunstmest heel efficiënt.’
Daar komt bij dat kunstmest nog steeds goedkoop is. Organische kunstmestvervangers moeten met die prijzen kunnen concurreren om aantrekkelijk te worden.
En een landbouw zonder kunstmest vraagt om een bredere kijk op bodemkwaliteit. ‘Werken aan bodemkwaliteit is werken aan de samenhang van waterhuishouding, bodemstructuur, beworteling, organische stof, bodemleven en bodemchemie, zegt Nick van Eekeren van het Louis Bolk Instituut.
Volgens de deskundigen moeten boeren eerst denken aan een bodemplan en dan pas aan een bemestingsplan. Door bijvoorbeeld bodemverdichting komen veel mineralen die in de bodem aanwezig zijn niet beschikbaar voor het gewas.
Opvallend is wel dat zodra bepaalde toepassingen niet meer beschikbaar zijn of scherper worden gesteld, agrarische ondernemers op zoek gaan naar alternatieven. Het verbod op fosfaatkunstmest in maïs, dat in april 2014 van kracht werd, is veelzeggend.
‘Op het moment dat het verbod duidelijk werd, was er veel ophef’, zegt Verhoeven. ‘Maar loonwerkers begonnen na te denken over alternatieven en als snel werd rijenbemesting met drijfmest in de praktijk gebracht.’

Innovaties

Verhoeven meent dat er nog veel meer van dit soort innovaties mogelijk zijn. ‘We hebben geen mestprobleem, maar een kunstmestprobleem. Als alle kunstmest verboden zou worden, was er allang meer innovatie in dierlijke mest. Van simpele mestscheiders en composteren tot mestverbeteraars.’