Passie voor sla, bonen en graan

Twee jaar geleden besloot Velema opnieuw zijn passie te volgen en zich te richten op het verzamelen, in stand houden en vermarkten van historische en regionale rassen van Nederlandse cultuurgewassen. Hij kocht 4,5 hectare land in Voorst, waar nu De Zaderij is gevestigd. Voorlopig is hij de enige medewerker van het biologisch zaadteeltbedrijf. Wel werkt hij samen met een biologische tuinder die een deel van het werk in de kassen en de tuin verzorgt.
Het bedrijf levert zaden aan kleine boeren en tuinders die verse streekproducten telen, maar ook aan telers en moestuinierders die oude of nieuwe rassen willen telen van hoge kwaliteit. Daarnaast kunnen tuinbazen op historische landgoederen en historische tuinen bij De Zaderij terecht voor bijzondere zaden.
‘De verkoop van de zaden is nodig, want daarmee kan ik mijn hobby financieren’, zegt Velema. Zijn nieuwe bedrijf is namelijk vooral liefhebberij. ‘Ik wil me richten op de instandhouding van historische en regionale gewassen, waaronder ook vergeten groenten. De Zaderij wordt niet zoals Vitalis een ‘gewoon’ zaadbedrijf, maar het wordt meer een proeftuin.’
De ondernemer is zijn hele leven al geïnteresseerd in de geschiedenis van de veredeling. In zijn werkkamer staan talloze rassenlijsten en zaadcatalogi. Al bladerend in een catalogus uit de jaren zestig laat hij zien dat bonen destijds nog werden beoordeeld op smaak.
‘Als je de huidige catalogi bekijkt, dan zie je dat daar niet meer naar wordt gekeken, maar wel naar machinale oogstbaarheid en houdbaarheid. Het gevolg is dat ze nergens meer naar smaken’, vindt Velema.
‘Ik wil weer bonen en andere gewassen telen die wel ergens naar smaken. Niet voor de industrie, maar voor kleine telers die niet machinaal oogsten, maar waarbij het vooral om de smaak gaat. Zij willen andere rassen dan de grote veredelaars.’
De ondernemer wil zowel historische als regionale zaden telen en verkopen. ‘Tot een eeuw geleden vermeerderden boeren en tuinders zelf de zaden van hun gewassen en hielden deze op die manier in stand. Zo ontstonden talloze regionale en landrassen, vaak met een eigen authentieke smaak en uiterlijk.’
Er zijn nog tuinders te vinden die zo’n gewas in stand houden. Die wil Velema graag ondersteunen met cursussen of persoonlijke begeleiding bij de teelt of de zaadschoning van de eigen zaadteelt.
‘Het komt voor dat de rassen niet zuiver meer zijn door verbastering en inteelt of ze zijn besmet met ziekten. We proberen dan samen de rassen door selectie weer in goede conditie te krijgen. Als het kan, wil ik dan ook die zaden via De Zaderij in kleinverpakking verkopen. Het is toch mooi als een Amsterdamse moestuinierder een typisch Drents peultje kan verbouwen?’
Velema teelt en veredelt ook zelf en gaat daarbij uit van nog aanwezige eigen selecties, maar haalt ook zaad uit genenbanken van oude Nederlandse rassen. Die kunnen soms ver weg zijn opgeslagen. Zo is een aantal jaren geleden een collectie zaden van oude bonenrassen vanuit Wageningen UR verkast naar een genenbank in Colombia.
‘Daar bewaren ze dertigduizend soorten. Ik wil graag een bepaald oud-Hollands kievitsboontje terug. Daarover ben ik nu in onderhandeling, zodat dat boontje uiteindelijk weer in Nederland kan worden geteeld.’
De ondernemer verkoopt via De Zaderij inmiddels een behoorlijk assortiment zaden voor de kleinschalige teelt. Niet alles is historisch, regionaal of zelf geteeld. Een deel van de zaden betrekt hij bij Bejo en Vitalis. Maar als het om bonen, sla of granen gaat, dan voeren de regionale en historische rassen de boventoon.
Zo is Velema op zoek naar oude bonenrassen die tuinders nog zelf in stand hebben gehouden. ‘Ik wil die heel graag opnemen in mijn inventarisatieproef. Ik wil graag mensen oproepen om mij een paar zaden, een stuk of dertig, op te sturen van bonen die zij zelf al jaren hebben geteeld.’

Oude graanrassen

Of neem emmer, een graan dat ooit op de Veluwse raatakkers werd geteeld in de tijd dat de hunebedden verrezen. ‘Op de Veluwe worden weer oude historische akkers hersteld. Het zou toch mooi zijn wanneer die weer ingezaaid konden worden met prehistorisch graan zoals emmer of eenkoorn of een oude speltsoort?’, zegt Velema, die ook bezig is met het vermeerderen van het zaad van de Veluwse kruiprogge.
‘Vier jaar geleden was daar 1 gram zaad van, nu heb ik 80 kilo. Nog even en mijn naaste buurman, bakker Bril, kan Veluwse roggebollen gaan bakken. Daar zullen we beiden niet rijk van worden, maar mooi is het wel, wanneer je vanuit de bakkerij de rogge op de akkers ziet wuiven.’