Afrikaantjes telen voor winnen luteïne

Onderzoeksinstituut HLB uit Wijster deed vorig jaar een veldproef met een achttal kleine proefveldjes. Omdat afrikaantjes prima kunnen worden ingezet als vervanger van chemische middelen in de lelieteelt, ziet provincie Drenthe wel wat in grootschaliger teelt van afrikaantjes.
In 2006 werd er voor twee jaar subsidie verstrekt voor de teelt en er kwam een klein kleurrijk golfje over de velden. Maar nadat de subsidie werd stopgezet, stopten ook de telers.

Bodemontsmetter

Nu wordt er in iets breder verband opnieuw gekeken naar de teelt want er zit meer in het kleurrijke gewas. Tagetes, zoals de officiële naam van afrikaantjes luidt, wordt primair ingezet als natuurlijke bodemontsmetter omdat het bepaalde aaltjes in de grond doodt. Een veelgebruikt middel in de lelieteelt is Monam, maar het gebruik daarvan wordt steeds verder ingeperkt.
Tagetes doodt echter niet alle aaltjes en is duurder dan chemische ontsmetting. Maar in het gewas zit luteïne en winning daarvan maakt de teelt economisch aantrekkelijker. Om dit te onderzoeken, zetten HLB en New Businesses in samenwerking met andere partijen (zie kader) een proef op waar dit jaar een vervolg op komt.
Natuurlijke luteïne wordt onder meer gebruikt in kippenvoer om de kleur van eierdooiers te beïnvloeden. Speciale eiverwerkers gebruiken ook natuurlijke luteïne.
Een bijzondere toepassing komt van het Noord-Limburgse bedrijf Newtricious dat, met toevoeging van luteïne aan eieren, een op die eieren gebaseerde zuiveldrank in poedervorm ontwikkelde om ouderdomsblindheid tegen te gaan.
‘Newtricious heeft honderden hectaren nodig’, zegt Weijnand Saathof, onderzoeker bij HLB en spil in het veldonderzoek in Drenthe. Newtricious haalt de benodigde luteïne nu van elders.
China is met afstand de grootste producent van natuurlijke luteïne, afkomstig uit afrikaantjes. Ook in spinazie, andijvie, boerenkool, broccoli, gras en brandnetels zit de stof, maar in afrikaantjes zit een hoog gehalte van kwalitatief goede luteïne.
Na oogst van de bloemen worden deze gedroogd en gemalen en volgt een extractiestap met behulp van hexaan. Er blijft dan 5 tot 20 kilo zuivere luteïne per hectare over.
De opbrengst schommelt nogal en omdat de teelt in de vollegrond plaatsvindt, is de afhankelijkheid van moeilijk beïnvloedbare zaken als temperatuur, neerslag en zonneschijn groot.
De resultaten zijn veelbelovend, maar er zijn nog wel wat beperkingen, meent Sjoerd Hoekstra, directeur van New Businesses Agrifood. Hoekstra fungeerde als intermediair tussen verschillende partijen.
‘Telers van Tagetes zijn hun grond een jaar kwijt. Het mooiste zou zijn als je kunt samenwerken met een graslandhouder want na half mei mag je geen grasland meer scheuren. Die beperking wordt met de teelt van Tagetes opgerekt.’
Ook Saathof ziet nog diverse zaken die verbetering behoeven om de teelt commercieel aantrekkelijker te maken. ‘In 2014 hadden wij een mooie zomer, dat is niet ieder jaar het geval. Het is een vrij robuust gewas, maar in het begin is onkruidbestrijding van groot belang. Wij hebben vorig jaar met de proefvelden handmatig geoogst, het moet mechanisch kunnen.’

Extra waarde

In 2011 deed het HLB testen met het vergisten van het restmateriaal, dus exclusief de bloemetjes. ‘Als je dat combineert met de winning van luteïne, krijg je meer waarde. Ook de bodemstructuur verbetert vanwege de beworteling. En bijen vinden het fijn, het zoemt van de bijen rond Tagetes.’
Voor bodemontsmetting is de Tagetes zeer geschikt, zeker in de lelieteelt. De winning van luteïne kan voor extra waarde zorgen, maar er zal meer gedaan moeten worden aan verbetering op het gebied van oogsten, verwerken en opslag.
Daarvoor wordt contact gezocht met andere partijen, onder meer via Plant Value, een platform in Noordoost-Nederland waarin bedrijfsleven en overheden samenwerken.
Telers kijken in eerste instantie naar het economisch voordeel. Zo lang chemisch ontsmetten goedkoper, sneller en veelal effectiever is, kiezen zij daarvoor. Maar zij weten dat het gebruik van chemische middelen onder druk staat. Zo bespeurt Saathof een lichte kentering bij bollentelers.
Hoekstra: ‘Wij verwachten dat het economisch uitkan, maar dat moeten wij nog onderzoeken.’