Hoogwatergeul Varik-Heesselt blijft gesprek van de dag

Het plan is onderdeel van het Deltaprogramma 2015 en ook opgenomen in de structuurvisie Waalweelde West van de provincie. Die studie onderzoekt onder andere wat er nodig is om het westelijk Waalgebied na 2050 veilig te houden.
‘Er zijn nu ook al allerlei projecten langs de Waal om de hoogwaterveiligheid te verbeteren. We praten hier over wat er na 2050 kan gebeuren’, zegt Ernest Cartigny, bestuurslid van de vereniging Waalzinnig.
Het plan houdt de gemoederen in beide Waaldorpen flink bezig. Wordt de bypass gerealiseerd, dan heeft dat ingrijpende gevolgen. Tientallen dijkwoningen die op de plaats van de in- en de uitlaat van de geul staan moeten wijken, net als boerderijen en woningen midden in de geul.
Boeren en burgers raken grond kwijt waar de dijken komen en de verkaveling wordt doorsneden. Het gebied tussen nieuwe en oude dijk wordt een soort eiland als de geul bij hoog water volstroomt. Dat geeft bewoners een onveilig gevoel.
Waalzinnig verenigt sinds eind 2013 een flink deel van deze bezorgde bewoners. ‘Wij volgen de ontwikkelingen rond de geul tussen Varik en Heesselt kritisch. De bypass mag er alleen komen als deze absoluut 100 procent noodzakelijk is voor de veiligheid van Nederland. Dat is allerminst duidelijk. Daarom zijn de plannen voor de geul veel te voorbarig.’
Toch hebben provincie Gelderland en gemeente Neerrijnen zich al voor de plannen uitgesproken. Veel bewoners in de regio willen graag dat ook de landelijke politiek zich snel over de eventuele komst van de bypass uitspreekt. Immers, woningen die wellicht moeten verdwijnen worden niet verkocht, onderhoud wordt uitgesteld.
‘Die onzekerheid is het ergste’, zegt Albert Laponder. Hij heeft een melkveebedrijf en de geul zal zijn percelen wellicht doorkruisen. ‘Als je weet dat ‘ie er komt, kun je weer plannen maken. Nu weet je niet wat je moet.’
Ook Adri van de Geijn, die zijn fruitteeltbedrijf afbouwt, wil graag snel duidelijkheid. ‘De grond die ik heb komt misschien tussen de bestaande dijk en de nieuwe dijk rond de geul te liggen. Wat gebeurt er met de afwatering en bereikbaarheid van het gebied? En wat is mijn grond straks nog waard?’
Voor fruitteler Bert de Jong mag de beslissing over wel of geen bypass juist zo lang mogelijk worden uitgesteld. ‘Dan kan ik tot die tijd gewoon doorgaan met plannen maken en ondernemen. Op het moment dat je weet dat de geul er komt, krijg je geen lening meer. Dan gaat dit gebied op slot.’
De Jong is bang dat de maatregel doorgaat. ‘Ik heb me aangesloten bij Waalzinnig en deel de mening dat eerst moet worden aangetoond dat deze ingreep echt nodig is.’ Maar veel vertrouwen op een goede afloop heeft hij niet.
‘Ik ben een leek op watergebied, maar ik vraag me af waarom de bocht in de Waal niet breder of dieper kan worden. En stel dat er een geul komt en er is hoog water. Dan wordt het water verspreid over de geul en de Waal, maar uiteindelijk komt het toch weer bij elkaar. Komt daar dan geen ophoping van water?’
Ook Waalzinnig wil weten hoe de knelpunten stroomafwaarts opgelost moeten worden. En hoe Duitsland met zijn hoogwater gaat omspringen. ‘Als men daar land onder water zet om de waterstand in de Rijn te verlagen en voor andere waterstandverlagende ingrepen kiest, hebben wij in Nederland geen hoger water meer te vrezen’, zegt Cartigny, die twijfelt of de voorspelde hoogwaterstanden er ooit komen.
Hij is niet de enige. Deskundigen twijfelen ook, stelt hij. Zo loopt er een onderzoek van Wageningen UR naar nut en noodzaak van de geul. Ook wordt er onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van een sluis bij Rotterdam die invloed zal hebben op de waterhuishouding op de Waal. ‘Wij vinden dat je eerst die onderzoeken moet afwachten. Maar provincie en gemeente hebben dus al beslist. Veel bewoners leggen zich daar bij neer. Wij nog niet.’
Dat laatste klopt, zegt fruitteler Van de Geijn. ‘Geloof me, ik heb ook twijfels of die voorspelde 18.000 kuub water per seconde bij Lobith er ooit komt. Dat is extreem veel. Tijdens de evacuatie in 1995 was er sprake van 12.000 kuub. Maar ja, het is een politieke aanname. Daar stuur je niet zoveel aan.’
Zoals veel agrarisch ondernemers denkt hij liever aan de consequenties en hoopt hij mee te kunnen praten over tracé en uitvoering van het project. Zo is nog niet duidelijk of er in de geul permanent water komt of dat het een groene geul wordt die alleen volstroomt bij hoog water.
Ook het tracé is nog niet helder. Er zijn drie varianten. Een eerdere variant is al afgeblazen omdat daarvoor het kerkhof van Varik zou moeten wijken. ‘Hoe verzin je zoiets?’ zegt Van de Geijn. ‘Dat geeft aan dat er weinig begrip is voor wat er bij de bevolking leeft.’
Het bedrijf van Madiba-kweker John van de Westeringh ligt buiten het tracé. Maar het komt straks wel op het ‘eiland’ te liggen. ‘Hoe zit het straks met kwel? Hoe wordt de infrastructuur? Moeten de vrachtwagens van en naar mijn bedrijf straks door het dorp?’
Het bedrijf van De Jong wordt wel doorsneden. Bovendien kan hij de grond binnen de geul niet meer gebruiken, omdat daar vanwege de doorstroming van het water geen bomen mogen staan. Hij maakt zich zorgen over compenserende grond, de verkaveling van zijn bedrijf en de waterhuishouding.
‘Ik denk dat je er alleen maar slechter van wordt. Je kunt maar beter met je hele bedrijf binnen het traject van de geul zitten. Dan word je uitgekocht.’
Ernest Cartigny blijft hopen dat het allemaal niet zo ver komt. ‘Het plan moet eerst nog door de Eerste en de Tweede Kamer’, stelt hij. ‘Dan komt er een Mirt-verkenning. Dat duurt minimaal twee jaar. En dan kunnen er nog juridische procedures komen. Misschien komt iedereen op tijd bij zinnen.’