'Behoefte aan nieuwe vorm collectiviteit'

Van den Ende waarschuwt voor de gevolgen voor praktijkonderzoek door het wegvallen van de productschappen. Tot ziet hij ook lichtpuntjes.

Wat is er veranderd bij het PPO sinds het verdwijnen van de productschappen?

'Specifiek niet heel erg veel. Van alle productschappen spreek je over 15 miljoen euro omzet die is weggevallen. Het overgrote deel daarvan kwam via het Productschap Tuinbouw, van Akkerbouw maar een klein percentage. Daardoor hebben we gekeken naar andere vormen van financiering van projecten. Directe financiering via initiatieven van bedrijven, collectieven of consortia, maar ook van regio's of provincies.'

Welke verschuiving in onderzoeken trad op?

'Veel bodemprojecten zijn in het gedrang gekomen. Je ziet een verschuiving naar meer kortetermijnonderzoek. Er is simpelweg minder geld voor middellange- en langetermijnonderzoek, zoals bijvoorbeeld energieonderzoeken of grote projecten naar plantgezondheid. Dat is jammer, een groot probleem en ook een bedreiging. Want het gaat leiden tot innovatiestilstand. Dat vind ik heel ernstig, dat gaat me aan het hart. De concurrentiepositie van Nederland als landbouwland komt in het geding.'

Wat moet er gebeuren, volgens u?

'Er zal een nieuwe vorm van collectiviteit moeten komen in de sector. Het buitenland kijkt met verbazing naar de ontwikkelingen hier. Het collectief onderzoek en de collectieve promotie waren een krachtig beeld en stonden model voor het buitenland. Dat beeld heeft veel impact gehad. Nu moet de sector weer zoeken naar een nieuwe vorm van collectiviteit. Dat verloopt schoorvoetend. Dat gat, waarin je nu zit, daarover moet je je afvragen: kun je je dat als Nederland wel permitteren? Je gaat de aansluiting met toegepast wetenschappelijk onderzoek en betrokken universiteiten verliezen.'

In welke mate heeft de 'onafhankelijkheid' van het onderzoek plaats moeten maken voor 'marktgericht en commerciëler werken'?

'Dat is inherent aan dat kortetermijnonderzoek. Dat ligt dicht tegen het bedrijfsleven aan en die wil die kennis niet delen, in tegenstelling tot onderzoeken van de productschappen die breed worden gedeeld. Dat betekent voor een groot aantal bedrijven een kennisachterstand.'

Wat heeft dat voor gevolgen?

'Je beweegt in Nederland van een open innovatiesysteem naar een gesloten innovatiesysteem.'

En onderzoeken moeten in een kortere tijd en met minder geld?

'Ja. Plus dat veel private partijen dat onderzoek kunnen doen.'

Kan PPO haar eigen broek nog wel ophouden?

'PPO Lelystad (waar onderzoek wordt gedaan naar akkerbouw, groene ruimte en vollegrondsgroenten, red.) doet dat heel goed, ja. Onderzoeksinstellingen die meer afhankelijk waren van de productschappen, zoals die voor bomen en fruit en glastuinbouw hebben het moeilijker. Daar zijn ook reorganisaties geweest en is de situatie spannend. Maar in de glastuinbouw zie je nu weer initiatieven als de Club van 100 ontstaan. Dat is heel positief.'

Is er op dit moment sprake van een nieuw evenwicht?

'Nee. Hoewel dat niet geldt voor alle sectoren.'

Zijn er nog nieuwe veranderingen te verwachten?

'De sector is behoorlijk in beweging. De oprichting van de Brancheorganisatie Akkerbouw is bijvoorbeeld hartstikke hard nodig om nieuwe precompetitieve onderzoeken op te zetten.'

Hoe nuttig is het onderzoek binnen de Praktijknetwerken? Concurreren die met PPO of komen daar ideeën uit die PPO werk opleveren?

'Wij maken daar zelf onderdeel van uit. Op het moment dat bedrijven met elkaar om tafel zitten, komen er altijd onderzoeksvragen naar voren. Hetzij voor fundamenteel onderzoek, precompetitief onderzoek - met privaat én publiek geld - of later toegepast onderzoek met alleen privaat geld.'

Bent u optimistisch over de toekomst?

'Oh ja! Kijk maar eens wat voor grote, wereldwijde voedselvraagstukken op ons afkomen.'

• Lees alle reacties van de specialisten in Dossier Praktijkonderzoek