Collectieven kunnen niet zonder 'sociaal kapitaal' van ANV's

Die vraag is volstrekt onterecht, stelt Wim Nieuwenhuizen van Alterra. ANV's zijn onmisbaar voor de herkenbaarheid in het gebied en voor het vertrouwen bij boeren en particulieren om mee te doen. Dat is het 'sociaal kapitaal'.
Hij legt uit wat dat is. 'Het sociaal kapitaal is de kwaliteit van relaties die je als groep hebt opgebouwd en die je toegang geven tot nieuwe mogelijkheden, zoals: kennis, invloed en geld. Daarmee kun je gezamenlijke doelen realiseren.'
Veel ANV's hebben een flink sociaal kapitaal opgebouwd. Ze zijn goed in staat om leden te motiveren en ze doen vaak projecten voor hun omgeving. Daarmee vergroten ze bekendheid en draagvlak voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer bij burgers en bedrijven. Volgens de onderzoeker is het heel belangrijk dat ANV's aan hun omgeving laten zien dat ze nog steeds van belangrijke waarde zijn. Dat geeft vertrouwen bij de boeren én bij overheden. 'Wees daar zuinig op', adviseert hij.

Wie is het gezicht?

In een goed draaiende ANV werken bestuurders en leden samen, ze ontwikkelen een gezamenlijk belang, presteren wat en bouwen zo onderling vertrouwen op. Dat onderlinge vertrouwen maakt de groep sterker, zo'n groep kan meer resultaat boeken dan een eenling. Zo'n goed draaiende ANV is ook voor andere partijen interessant om mee samen te werken, zoals overheden, maatschappelijke organisaties en andere ANV's. Maar wat gebeurt er nu de ANV's taken moeten afdragen aan collectieven? Blijft de ANV dan het gezicht naar de boeren, of wordt dat het collectief?
Nieuwenhuizen deed daar met anderen onderzoek naar. 'Het zal voor collectieven moeilijk zijn om dezelfde binding met de deelnemende boeren te ontwikkelen als nu de ANV's hebben', stelt hij. 'De schaal waarop de meeste collectieven werken is te groot om betrokkenheid en vertrouwen te realiseren.'
Een van de redenen daarvoor is dat er binnen de collectieven te veel verschillen zijn tussen landschap, grondsoort of geografische eenheid. 'Groepen herkennen zich vooral in hun eigen ANV. Dat komt niet alleen door gehechtheid aan de eigen streek, maar ook door praktische redenen. Een open gebied met weidevogels vraagt bijvoorbeeld heel andere kennis dan een zandgebied met houtsingels.' Volgens de onderzoekers is het daarom belangrijk dat de bestuursleden en de gebiedscoördinator namens de ANV het gezicht blijven voor de boeren aan natuur- en landschapsbeheer doen.

Rolverdeling

Maar welke rol is er dan voor het collectief? 'Dat is afhankelijk van de regio en van de geschiedenis', zegt Nieuwenhuizen. 'De rolverdeling tussen het collectief en de ANV's moet in de meeste gebieden nog groeien. Als algemene richtlijn geldt dat de ANV's het beste het aanspreekpunt zijn voor de boeren en voor de gemeenten, als dat zo in het verleden ook al zo was. Een waterschap omvat een groter gebied. Daar kan een collectief meestal beter het aanspreekpunt zijn.' De onderzoekers hebben zich niet gewaagd aan de vraag wat de ideale omvang is van een collectief. Volgens hem is het voor collectieven die grote regio's omvatten, soms zelf een hele provincie, extra belangrijk om ruimte te geven aan ANV's zodat die binding kunnen houden met de boeren en met de partijen die op hun schaal opereren.
In het nieuwe stelsel zullen in diverse gebieden boeren afvallen die tot nu toe actief zijn in het natuur- en landschapsbeheer. Want het geld gaat gerichter naar gebieden met de meeste kans op succes, de zogeheten kerngebieden. Bovendien willen provincies in die kerngebieden zwaardere en dus duurdere pakketten afsluiten.
Voor veel huidige deelnemers buiten die gebieden is straks geen geld meer. Ook niet als ze daar tot nu toe met hart en ziel mee bezig zijn geweest. De onderzoekers noemen dat een risico voor het draagvlak van de ANV en voor het sociaal kapitaal. Hij noemt als voorbeeld Zeeland, waar veel gebieden zijn afgevallen. 'Daar dreigt het sociaal kapitaal weg te vallen', vreest hij. 'Dat kan een probleem zijn voor de ANV's die daar al jaren opereren.' Voor zulke én voor andere ANV's kan het raadzaam zijn om andere inkomstenbronnen te zoeken, zoals waterschappen die de doelen van de Kaderrichtlijn Water willen realiseren en bedrijven die hun maatschappelijke betrokkenheid willen tonen. 'Ga bijvoorbeeld eens met een bedrijf als Ikea praten', oppert de onderzoeker. Het benaderen van agrarische ketenpartijen biedt volgens hem ook kansen.
Volgens Nieuwenhuizen staat het werven van zulke externe financiers nog in de kinderschoenen. Toch is dat steeds belangrijker. 'Het is verstandig om niet alleen afhankelijk te zijn van overheidssubsidie', geeft hij aan. 'Want subsidie-regelingen kunnen in een democratisch bestel zomaar weg vallen of veranderen'.

Tekst: Peter van Houweling Foto's: Alterra en Peter van Houweling