Pionieren met praktijkonderzoek na wegvallen schappen

Zo besteedden het Productschap Tuinbouw (PT) en het Productschap Akkerbouw (PA) gezamenlijk zo'n 13 miljoen euro aan heffingen voor praktijkonderzoek, waarbij het PT met 10 miljoen euro het leeuwendeel voor zijn rekening nam.
Sinds de opheffing van de productschappen op 1 januari 2015 is die onderzoekspot verdwenen, met uitzondering van een deel overgebleven spaargeld.
De bal ligt nu in eerste instantie bij de telers/kwekers. Individueel of in een (klein) collectief, zoals nieuw ontstane gewascoöperaties, waarvan er inmiddels al meer dan tien zijn in de glastuinbouw. De laatste leggen een bedrag per hectare in, waarmee onderzoek naar ziekten en plagen in de betreffende teelt kunnen worden voortgezet.
Voor sectoren waar (nog) geen sprake is van coöperatieve initiatieven is de individuele ondernemer aan zet. Maar dat is een lastig verhaal.
'In onze sector zijn geen grote partijen die collectief afzetten en onderzoek kunnen financieren. Dat leidt binnen een paar jaar tot problemen', verwacht voorzitter Henk Raaijmakers van LTO-vakgroep Bomen en Vaste Planten.

Sterfhuisconstructie

'Onderzoek naar nieuwe gewasbeschermingsmiddelen en het gebruik ervan zal wegvallen. De sector zal geconfronteerd worden met ziekten, zoals xylella, wat zal leiden tot problemen op exportgebied. Want 75 procent van al onze producten gaat de grens over. Dan gaan we als sector op de knieën. Geen onderzoek is de sterfhuisconstructie voor de boomkwekerijsector', zo schetst Henk Raaijmakers.
Nieuwe financierings- en samenwerkingsvormen zijn essentieel in het voortbestaan van praktijkonderzoek, stelt het samenwerkingsverband Greenport Westland-Oostland. Dit is een cluster van glastuinbouwbedrijven, toeleveranciers en afnemers, logistieke bedrijven, kennis- en onderzoeksinstellingen en advies- en dienstenbureaus.
'Individuele bedrijven zullen alleen onderzoeks- en innovatieprojecten uitvoeren die hun spankracht niet te boven gaan of waarvoor ze alternatieve (collectieve) financiering hebben gevonden', concludeerde de Greenport Westland-Oostland twee jaar geleden al in zijn Visie 2030.
Een belangrijke rol is bij dat laatste weggelegd voor brancheverenigingen of andere belangenbehartigers, die hun rol ook steeds meer zien veranderen.
Of zoals directeur André Hoogendijk van de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (KAVB) het uitdrukt: 'De rol van de KAVB is meer verbindend: mensen en partijen bij elkaar brengen. In het verleden was het zo: er kwam geld binnen, de kennis zat hier. Dat is nu omgedraaid. De kennis zit nu bij de telers en onze rol is van een kennisfunctie veranderd naar een netwerkfunctie.'

Transformatieproces

Voorzitter Michel Gerritsen van de Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO): 'We zitten momenteel in de verkennende fase en midden in het transformatieproces van collectieve naar private financiering.'
Aan de andere kant zijn er weer initiatieven voor bredere collectieve financiering, bijvoorbeeld door de oprichting van de Brancheorganisatie Akkerbouw (BO Akkerbouw), die breed worden gedragen.
Deze vereniging is druk bezig met het aanvragen van een verbindendverklaring voor kennis en innovatie in de akkerbouw. De blauwdruk voor de kaders van onderzoeksprojecten voor de komende vijf jaar ligt klaar, maar de BO Akkerbouw wacht nog op (politieke) goedkeuring.
Tot die tijd is veel onderzoek weggevallen en het private onderzoek dat na het wegvallen van de productschappen voorzichtig is opgestart, is kleinschaliger van opzet en minder onafhankelijk. Tja, het is nu eenmaal zo: de betaler bepaalt', zegt bedrijfsleider Sam de Vlieger van proefboerderij Rusthoeve.
Het wegvallen van opdrachten merken de onderzoeksinstellingen direct in hun inkomsten. Ook zij moeten zich aanpassen en moeten zich heroriënteren op de nieuwe situatie. Want de versplintering van onderzoek gaat vooral ten koste van langdurig, strategisch toegepast onderzoek.
Die heroriëntatie op de nieuwe situatie resulteerde eind 2014 tot de lancering van de 'Club van 100' van Wageningen UR Glastuinbouw. Toeleverende bedrijven (materialen, hardware, software, financiering, uitgangsmateriaal) zegden 15.000 euro per jaar toe om zich twee jaar te verbinden aan het in stand houden van de Nederlandse kennisinfrastructuur op dit gebied.

Eigen onderzoeksvragen

Deze bedrijven kunnen de helft van dat geld besteden aan eigen onderzoeksvragen. De andere helft gaat naar strategisch toegepast onderzoek door Wageningen UR Glastuinbouw.
Inmiddels bestaat de Club van 100 uit veertig leden. Of het voldoende is voor langetermijnonderzoek moet nog blijken.