'Koolstof in Bokashi goed voor bodem'

Agriton in Noordwolde hield onlangs in samenwerking met Staatsbosbeheer een Bokashi-dag in Amen, bij Assen. Hier ligt op verzoek van een hoveniersgroep uit Drenthe een praktijktest. De dag trok zo'n honderd belangstellenden, onder wie boeren en tuinders.
Bokashi is een Japans woord en betekent 'goed gefermenteerd organisch materiaal'. Dat kan elk soort vers organisch materiaal zijn: sloot- en bermmaaisel, gras uit natuurgebieden, restproducten uit de land- en tuinbouw, bladeren of gft-afval.
De fermentatie gebeurt zonder zuurstof en bij een temperatuur van maximaal 40 graden Celsius. Het is het best te vergelijken met het inkuilen van gras. Belangrijkste verschil is de toevoeging van Microferm (bacteriën, schimmels en gisten), zeeschelpenkalk en kleimineralen aan het organisch materiaal.
Bokashi heeft volgens Jan Feersma Hoekstra van Agriton meer waarde voor de bodem dan compost. 'Bij de compostering van organisch materiaal vreten bodemvreemde bacteriën goede organische stof op. Die organische stof is weg voor de bacteriën die in de bodem leven. Alleen moeilijk verteerbare organische stof blijft over.'
Hoekstra vergelijkt de bodem met de pens van de koe. Er zijn volgens hem grote parallellen. 'Bij het voeren van de koe moet je rekening houden met de bacteriën in de pens. Bij bemesting moeten we anders leren denken. We moeten niet de plant voeden, maar de bodem.'

Kansen

Het fermenteren van organisch materiaal staat in de belangstelling van verschillende gemeenten, waterschappen en natuurorganisaties. Ook voor boeren biedt het kansen. Het zorgt voor aanvoer van organische stof en het biedt mogelijkheden om restproducten uit de land- en tuinbouw te verwerken.
Per kuub organisch materiaal is zo'n 2 liter Microferm, 10 kilo zeeschelpenkalk en 10 kilo kleimaterialen nodig. Deze hoeveelheden producten kosten samen 9 euro. Daarnaast zijn machines nodig voor het transport van het maaisel en een goede verdeling van deze producten over de bult.
Tijdens de Bokashi-dag in Amen liggen er twee verschillende bulten: een met normaal ingekuild gras en een volgens de Bokashi-methode. Het ingekuilde gras ruikt zuur (melkzuurbacteriën) en het gras is taai (niet gefermenteerd). De Bokashi-bult oogt hetzelfde. Het materiaal is echter gefermenteerd en ruikt niet zuur.
Voor het maken van Bokashi moet het organische materiaal minimaal acht weken fermenteren. Dat mag ook twee jaar zijn. 'Ook na twee jaar blijft de Bokashi herkenbaar als maaisel', zegt Gjalt Jan Feersma Hoekstra van Agriton.
Gedurende acht weken heb je geen werk met de Bokashi. De Microferm zorgt voor de fermentatie, de zeeschelpenkalk voor een stabiele pH van 6 en de kleimineralen binden de nutriënten die tijdens het proces vrijkomen.
Het Nederlandse advies- en onderzoeksbureau Feed Innovation Services heeft onderzoek gedaan naar wat er in compost en Bokashi zit. Uit uitgangsmateriaal bestond uit 26 ton bermmaaisel. De helft is gebruikt voor het maken van Bokashi en de andere helft voor het maken van compost.
'Bij het maken van compost kan de temperatuur oplopen tot 70 graden Celsius', vertelt Anke Hitman van Feed Innovation Services. 'Na zes weken is er van de 13 ton nog maar 5 ton over. Zo'n 60 procent is weg. Bij Bokashi houd je, mede door te toevoegingen, bijna 14 ton over.'
Uit het onderzoek blijkt verder dat bij Bokashi nagenoeg alle koolstof in het eindproduct aanwezig blijft. 'Bij compost verdwijnt veel koolstof en dat is niet meer beschikbaar voor het bodemleven. Bij Bokashi blijft er meer energie in het materiaal ter stimulering van het bodemleven.'
Uit vergelijkende teeltproeven van het adviesbureau blijkt dat Bokashi en compost het qua opbrengsten beter doen dan kunstmest. Hitman schrijft dat toe aan de organische stof.
Bokashi roept ook vragen op. Ben je met het fermentatieproces de ziekten wel kwijt in bijvoorbeeld het afval van tulpen, aardappelen en uien? Uit proeven van AgriConnection, PPO en DLV Plant blijkt dat maar 1 à 2 procent van de aardappelcysteaaltjes in leven blijft. Bij schimmels overleeft bijna niets.
Peter van der Woerdt van Agriton: 'Uit de proeven blijkt een enorme reductie bij een fermentatieperiode van tien weken. Het is niet nul. Het is geen bestrijdingsmiddel. Dat moet je in gedachten houden. Bij de proef zijn overigens hoge dosissen gebruikt.'
Volgens Van der Woerdt gaan steeds meer akkerbouwers over tot het maken van Bokashi. Hij constateert nog wel veel scepsis. 'We zijn opgevoed met kunstmest, dat heeft altijd de overhand gehad. De knop moet om. We moeten nu meer nadenken over organische stof.'

Duurzaamheid

Tuinplantenkwekerij Vreugdenhil in Eldersloo heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan. Het 8 hectare grote bedrijf werkt daarom biologisch. Eigenaar Johan Vreugdenhil maakt gebruik van Bokashi.
'Door het bodemleven te simuleren proberen we de planten weerbaarder te maken tegen plantenziekten. Een goede bodemgezondheid is onder andere van belang om schimmel in buxus te voorkomen', zegt Vreugdenhil. 'Biologisch werken kan de kostprijs verhogen. Onze planten zijn weerbaarder tegen ziekten en plagen. Dat moeten we klanten duidelijk maken.'
De tuinplantenkweker gebruikt Bokashi onder andere om in meerjarige teelt een mulchlaag aan te brengen. Dit onderdrukt de onkruidgroei. Proefsgewijs kijkt Vreugdenhil wat de beste methode is.
Daarnaast is Vreugdenhil bezig met de inzaai van klaver en bloemenmengsels. Klaver is een vlinderbloemige. Vlinderbloemigen binden stikstof uit de lucht. Met de bloemenmengsels wil de plantenkweker plagen voorkomen door natuurlijke vijanden te lokken.
Ook Klaas Paasman van De Balloohoeve in Balloo maakt gebruik van Bokashi. Het is van oorsprong een agrarisch bedrijf. Nu is het een middelgroot bedrijf met verbreding in akkerbouw, natuurbeheer met vleesvee, zorg en recreatie.
De Balloohoeve ligt in het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa. Zo'n honderd Charolais-koeien beheren een deel van het natuurgebied van de Drentsche Aa. Voor de potstal heeft Paasman stro nodig en daarom teelt hij rogge op de essen.
Paasman: 'Op de essen mogen we geen kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen gebruiken. Met Bokashi hoopt ik de opbrengst van rogge, dit jaar circa 4.100 kilo per hectare, te verhogen.'