Meer bedrijfsrisico's voor akkerbouw

Het risicoprofiel van een akkerbouwbedrijf is in de loop der jaren sterk veranderd, constateert Haanstra. Hij is bijna dertig jaar actief in de sector als bestuurder en daarnaast vanaf 1979 eigen ondernemer. Zijn akkerbouwbedrijf in de Noordoostpolder runt hij inmiddels samen met zijn twee zonen.
'In de periode waarin ik meeloop, zijn akkerbouwbedrijven in omvang flink gegroeid. Het betekent echter niet dat de bedrijfsinkomens automatisch eenzelfde sprong vooruit hebben gemaakt. Dat is onder meer een gevolg van de grotere bedrijfsrisico's. Dertig jaar geleden was het bruto-inkomen van een akkerbouwer veel stabieler, nu kan dat van jaar tot jaar zomaar variëren van 50 tot 150 procent.'
Haanstra beschouwt de afzetmarkt voor akkerbouwproducten als belangrijkste oorzaak voor inkomensderving op de bedrijven. 'De markt is een kans, maar ook een bedreiging voor akkerbouwers. De financiële opbrengsten van een hectare in een goed jaar en in een slecht jaar liggen mijlenver uit elkaar. Bij 500 ton uien en 1.500 ton aardappelen in de bewaring scheelt elke cent meer of minder 20.000 euro aan bedrijfsinkomen.'
Voor het afdekken van marktrisico's hebben akkerbouwers volgens de vakgroepvoorzitter volop mogelijkheden. Hij wijst erop dat naast de handel op termijnmarkten voor aardappelen en granen inmiddels voor uien diverse contractvormen bestaan, waarbij elke gewenste mate van zekerheid kan worden ingebouwd.
'Uit langjarige vergelijkingen blijkt dat de vrije markt gemiddeld het meest oplevert. Met contracten kiezen ondernemers voor wellicht een iets lager rendement, maar daarvoor krijgen ze wel een bepaalde inkomensgarantie.'

Buienintensiteit

Wat betreft het risico van slechte weersomstandigheden signaleert Haanstra dat de buienintensiteit de laatste jaren lijkt toe te nemen. 'We hebben vaker van die hoosbuien met grote hoeveelheden water in één keer. Maar we moeten niet vergeten dat we ook in de jaren tachtig met vreselijke natte jaren werden geconfronteerd. Wel zorgt ook het grotere areaal van de bedrijven voor meer kans op slechte omstandigheden tijdens de oogst.'
Als het gaat om het afdekken van weerrisico's, noemt de akkerbouwvoorman de brede weersverzekering. Hij vindt het niet vreemd dat hier geleidelijk meer belangstelling voor komt. 'Daarnaast zien we dat akkerbouwers vanwege de extremere weersomstandigheden steeds meer voorzieningen treffen op het land. Ze investeren in drainage en in het egaliseren van percelen. Alles met als doel om overtollig water op de percelen zo snel mogelijk kwijt te raken.'
Een derde aspect in het gewijzigde risicoprofiel voor akkerbouwers is volgens Haanstra een direct gevolg van de schaalvergroting. Akkerbouwers die uitbreiden, zullen voor hun financiering meer gebruikmaken van vreemd kapitaal en daarmee is de betaalde rente een serieuze kostenpost. 'De rentestand is nu natuurlijk laag, maar ik weet nog goed dat ik als beginnende ondernemer voor mijn hypotheek 11 tot 12 procent rente moest betalen. Dat blijft altijd in mijn achterhoofd.'

Persoonlijke afweging

Volgens Haanstra is het als akkerbouwer van belang om van het eigen bedrijf een risicoanalyse te maken. 'Mijn zonen en ik bepalen zelf welke risico's we afdekken en waar we meer risico's durven nemen. Die afweging is vaak persoonlijk. Niet iedereen verdraagt de spanning in de teelt of in de afzet even gemakkelijk. Als je slecht slaapt, dan kun je beter kiezen voor meer zekerheid.'
Haanstra stelt dat LTO-vakgroep Akkerbouw voorzieningen voor het ondernemerschap in de sector zo goed mogelijk faciliteert. De brede weersverzekering is daarvan volgens hem een voorbeeld. 'Wij leggen akkerbouwers niets op, maar zorgen er wel voor dat er iets te kiezen valt. Voor het afdekken van de risico's op de bedrijven geldt nu eenmaal geen algemeen advies. Wel hebben we de indruk dat de sector goed leert omgaan met de grotere bedrijfsrisico's.'

Calamiteitenregeling

Al sinds hij voorzitter is van LTO-vakgroep Akkerbouw pleit Jaap Haanstra voor een calamiteitenregeling voor akkerbouwers. Zijn voorstel is dat ondernemers op bedrijfsniveau in goede jaren geld kunnen reserveren voor jaren dat er weinig inkomsten zijn vanwege een tegenvallende oogst of slechte marktprijzen.
'Het moet een spaarpot zijn om het bedrijf draaiende te houden en niet voor bijvoorbeeld een nieuwe trekker', stelt Haanstra. Vooralsnog heeft de Nederlandse fiscus problemen met het instellen van een calamiteitenregeling vanwege het mislopen van belastinginkomsten.
'Als een ondernemer stopt met zijn bedrijf, kan hij alsnog uitgesteld belasting betalen over het gereserveerde geld. Het is te hopen dat de overheid bij het aanpassen van de belastingwetgeving de mogelijkheid van een calamiteitenregeling in overweging neemt.'