Ziekteverwekker overleeft lang in mest

Joost van WinsenMicro-organismen zoals virussen en bacteriën kunnen een microbiologisch gevaar vormen omdat ze ziekten bij mensen kunnen veroorzaken. Een infectie in de menselijke darm kan het gevolg zijn van het inslikken van deze ziekteverwekkende micro-organismen of hun giftige stoffen. Omdat het aantal uitbraken van zulke voedselinfecties de laatste twintig jaar sterk is gestegen, krijgt het onderwerp steeds meer aandacht.
De bekendste ziekteverwekkende virussen die op groente en fruit voorkomen, zijn hepatitis A en het norovirus. Voorbeelden van bacteriën die ziekten kunnen verwekken, zijn salmonella, Escherichia coli (E. coli) en listeria.
Gedurende het gehele productieproces van groente en fruit, zowel voor als na de oogst, schuilt het gevaar op besmettingen met deze ziekteverwekkers. Na de oogst zijn dat bijvoorbeeld de hygiëne bij de handling van het product, het waswater en het fust.

Bodem en mest

Bodem en mest vormen in de teeltfase belangrijke besmettingsbronnen. In de bodem kunnen verschillende ziekteverwekkers voorkomen, vertelt Ine van der Fels-Klerx van het Rikilt, projectleider van het topsectorenproject ‘Microbiologische veiligheid in de voedingstuinbouw’. ‘Zij kunnen langere tijd overleven in de grond.’
E. coli, listeria en salmonella kunnen dat zeven tot 25 weken, afhankelijk van zuurgraad, temperatuur, bodemsoort, vochtgehalte en bodemleven. In onbehandelde mest is de levensduur veel langer. Ziekteverwekkers kunnen daarin zelfs tot één jaar in leven blijven. Waarbij Van der Fels-Klerx wel aangeeft dat er wel verschillen bestaan tussen mestsoorten. Vanuit voedselveiligheidsoogpunt is mest uit de intensieve veehouderij - varkens- en kippenmest - gevaarlijker dan bijvoorbeeld rundermest.
Mest is wel te behandelen. ‘Ziekteverwekkers leven korter als er hogere temperaturen in het composteringsproces van mest worden gebruikt. Verhitting, vergisting of compostering is dus een oplossing, maar dat kan als nadeel hebben dat de structuur van de mest ook wordt aangetast’, aldus Van der Fels. Er wordt onderzoek gedaan naar het toevoegen van bacteriepopulaties aan de mest om ziekteverwerkers te neutraliseren.
Volgens de Rikilt-onderzoeker zijn groente- en fruitsoorten die in de vollegrond worden geteeld, en een open of kwetsbaar oppervlak hebben, gevoeliger voor besmettingen dan andere plantensoorten. Als voorbeelden noemt zij bladgroenten, zoals sla, spinazie en aardbeien.
Van der Fels wijst erop dat bodem en mest niet de enige besmettingsbronnen in de teelt zijn. Water is een andere belangrijke. ‘Als bij het water geven geen water van drinkkwaliteit wordt gebruikt, is de besmettingkans groot. Als niet met drinkwater wordt geïrrigeerd, moet het water voldoen aan een limiet van de FAO. Dat is maximaal 1.000 darmbacteriën per 100 milliliter water.’
Potentieel gevaar gaat schuil in water uit boringen, oppervlaktewater, regenwater, water uit opslagbassins, overstromingswater en oppervlaktewater uit riooloverstort.

Maatregelen

Telers kunnen maatregelen nemen om de risico’s te verkleinen, zegt Van der Fels. Ze kunnen voorzieningen voor watersopslag, zoals tanks, leidingen en pompen, controleren en reinigen. Daarnaast kunnen tuinders bij wateropslag in de open lucht de bassins controleren op dode vogels of andere dieren.
Kwekers kunnen opletten dat er geen grond met ziekteverwerkers opspat naar het gewas, is een ander devies. Betonnen fundering en wanden voorkomen dat oppervlaktewater niet wordt vervuild bij mestopslag.
De wens om onbewerkte dierlijke mest in de ban te doen, komt vooral van de retail. Die vindt de voedselveiligheidrisico’s te groot. In versie 5 van Global GAP, die dit jaar in gebruik wordt genomen, wordt - afhankelijk van de risico’s - drie of zes maanden gehanteerd tussen bemesting en oogst. Voorzitter Guy Callebaut van Global GAP heeft aangekondigd dat het gebruik van onbewerkte dierlijke mest wordt verboden.