Fermentatie vooral voor secure boeren

Berrie Klein SworminkSteeds meer voerfabrikanten wijzen varkenshouders met een brijvoerinstallatie op de mogelijkheid om betere resultaten te boeken door een deel van de grondstoffen te fermenteren. Dat iedere fabrikant daarbij een ‘eigen’ fermentatieconcept aanbiedt, duidt er op dat goed fermenteren niet zo simpel is.
Bij fermenteren voor varkensvoer draait het om het toevoegen van een cultuur van melkzuurbacteriën aan een mengsel van grondstoffen en water. Dat mengsel breng je en op een voor de bacteriën aangename temperatuur. De bacteriën vermenigvuldigen zich in hoog tempo. Daarbij zetten ze zetmeel om in suikers waarvan ze vervolgens melkzuur maken. Daardoor gaat de pH van het mengsel rap naar beneden.
‘Fermentatie is een manier om een voldoende zuur brijvoermengsel te maken’, motiveert Ruud Bens, productmanager van het brijvoerteam van voerleverancier De Heus.
‘Ook zonder fermentatie streven varkenshouders met een brijvoerinstallatie naar voer met een pH lager dan 4,5. Dat zorgt ervoor dat ongewenste kiemen zoals entero’s, salmonella’s en coli’s minder kans krijgen om zich te ontwikkelen. Met een lage pH verbeter je de houdbaarheid van het voer.’
Volgens Bens lukt het bij vleesvarkens meestal prima om met zure grondstoffen als stoomschillenpuree, kaaswei en biergist om de gewenste lage pH te bereiken. ‘Bij zeugen en biggen is dat lastiger omdat je bij die diercategorieën minder producten in het voermengsel kunt gebruiken. Fermentatie helpt om het voermengsel zuur genoeg te maken. Als je een granenmengsel fermenteert, kun je binnen enkele uren de pH omlaag brengen tot 3,5.’

Denemarken

Dat fermentatie van grondstoffen in de varkenshouderij niet veel voorkomt, wil niet zeggen dat het een nieuw fenomeen is. In andere landen hebben varkenshouders er al langer ervaring mee. Vooral in Denemarken is fermenteren populair.
Een jaar of acht geleden begonnen ook in Nederland varkenshouders met fermenteren van grondstoffen op grond van ervaringen die ze in Denemarken hadden opgedaan. ‘Dat fermentatie niet populair werd, kwam omdat het lang niet altijd goed ging. Sommige bedrijven waren enthousiast, maar anderen stopten er weer mee omdat ze het fermentatieproces niet goed in de vingers kregen’, blikt Bens terug.
‘Door een onvoldoende gecontroleerd fermentatieproces ontstond naast melkzuur ook azijnzuur, dat het voer onsmakelijk maakt, en andere niet gewenste omzettingsproducten. Als je 4.000 vleesvarkens hebt, die af en toe hun voer niet lusten en de troggen vol laten staan, word je er niet vrolijker op’, verklaart Bens het geringe succes tot nu toe.
De kunst is om te komen tot homofermentatieve melkzuurgisting. Dat is een fermentatieproces waarbij vooral melkzuur ontstaat en nauwelijks azijnzuur. Bij de tegenhanger heterofermentatieve fermentatie maken de melkzuurbacteriën naast melkzuur diverse andere eindproducten: onder meer alcohol en kooldioxide. Ook neemt het aandeel azijnzuur daarbij flink toe. De heterofermentieve gisting kost veel voederwaarde.
Een homofermentatief proces begint met het inzetten van een geschikte melkzuurbacteriecultuur. Maar daarmee ben je er niet. ‘De voerkeuken van het gemiddelde varkensbedrijf is niet te vergelijken met een yoghurtfabriek waar sprake is van fermentatie onder uiterst hygiënische omstandigheden.
‘Je loopt bijvoorbeeld het risico dat een ‘veldcultuur’ melkzuurbacteriën vrolijk gaat meegroeien met de toegevoegde bacteriecultuur. Zo’n veldcultuur kan in het mengsel terechtkomen via bijvoorbeeld het graan, water of stof uit de stal.’
Om te voorkomen dat de fermentatie ‘alle kanten uitvliegt’ gebruikt De Heus een geselecteerde melkzuurbacteriecultuur, en pasteuriseert het systeem het te fermenteren mengsel min of meer (kader).

Fermentatie-index

Om in beeld te brengen of het fermentatieproces op een bedrijf goed verloopt, ontwikkelde De Heus de fermentatie-index. Dit is een kengetal dat ontstaat na het samenvoegen van informatie over het gehalte melkzuur en azijnzuur in het gefermenteerde grondstoffenmengsel, de buffercapaciteit van het mengsel, de zuurgraad en het drogestofgehalte. ‘Met de index kunnen we op een objectieve manier een oordeel vellen over de kwaliteit van de fermentatie.’
Volgens productmanager Bens past fermentatieprima op een deel van de bedrijven. ‘Het is geen wondermiddel voor bedrijven waar het niet lekker loopt. Fermentatie is geschikt voor bedrijven waar de varkens het goed doen, maar waar de ondernemer toch ruimte ziet voor verbetering. Bijvoorbeeld voor het verder verminderen van antibioticagebruik. Daar is fermentatie zeer geschikt voor omdat het bijdraagt aan de darmgezondheid.’
Bens verwacht dat fermentatie vooral op brijvoerbedrijven met zeugen en biggen opgang maakt. ‘Op bedrijven waar restwarmte beschikbaar is, kun je de kosten beperken. Ook op bedrijven waar veel droge bijproducten voorhanden zijn, past fermentatie goed. Fermentatie past bij ondernemers die procesmatig denken en routinematig werken.’