Aan- en afvoer fosfaat vaak in evenwicht

Bij hoge fosfaattoestanden is de gebruiksnorm lager dan de fosfaatafvoer met het geoogste product waardoor de fosfaattoestand van de bodem geleidelijk lager wordt. In een aantal gevallen is niet meer te bemesten volgens de adviezen. Dit brengt onrust teweeg. Telers vrezen voor dalende opbrengsten en bodemvruchtbaarheid.

Meeropbrengsten

Bij fosfaatbemesting geldt de wet van de verminderde meeropbrengsten gegeven een fosfaattoestand. Met toenemende fosfaatbemesting neemt de opbrengsttoename af. Dit geldt ook bij de fosfaattoestand: met toenemende fosfaattoestand neemt de opbrengsttoename af.
De toename van de opbrengst is dus het hoogst bij bemesting bij lage fosfaattoestanden. De opbrengsttoename ontbreekt bij hoge fosfaattoestanden. De fosfaatbemestingsadviezen zijn op deze wetmatigheid gebaseerd en werken toe naar een optimale fosfaattoestand en -gift.
Het fosfaatgehalte van het gewas wordt vooral bepaald door fosfaatbemesting en -toestand. Bij hoge fosfaatbemestingen en/of -toestanden kan het fosfaatgehalte van het gewas toenemen zonder dat de opbrengst toeneemt. Er is dan sprake van luxeconsumptie.
Dit is te illustreren met de opbrengstgegevens van een veeljarige proef (1974-2014) met zomertarwe op dekzand in Wijster. Jaarlijks is 0, 45, 90, 180 en 240 kilo P2O5 per hectare gegeven. De 240 kilo per hectare leidt tot een hoger fosfaatgehalte, terwijl de opbrengst nauwelijks toeneemt. Dit is een aanwijzing voor luxeconsumptie van fosfaat.
Bij een goede landbouwpraktijk vinden onderzoekers in het algemeen geen relatie tussen fosfaatgehalte en opbrengst. Dat blijkt uit onderzoeks- en praktijkgegevens van fosfaatgehalten en fosfaatafvoeren van akkerbouw- en groetengewassen.
De effecten van de fosfaatgebruiksnorm op opbrengst en kwaliteit zijn te schetsen aan de hand van de veeljarige veldproef in Lelystad. Deze proef heeft vanaf 1990 vier behandelingen gehad: geen bemesting (P1), jaarlijks 70 (P2), 140 (P3) of 280 (P4) kilo P2O5 per hectare. Daardoor ontstonden aanzienlijke verschillen in de fosfaattoestand van de bouwvoor (Pw-getal respectievelijk 20, 38, 57 en 95).
In de periode vanaf 1990 werd aardappel (zesmaal) en suikerbiet (viermaal) verbouwd. De staafdiagram geeft de gemiddelde opbrengst van aardappel en suikerbieten weer uitgedrukt als percentage van de opbrengst bij jaarlijks 70 kilo P2O5 per hectare (P2). Aardappel reageerde op verschillen in fosfaatbehandelingen, suikerbiet reageerde incidenteel of niet.
Geen fosfaatbemesting (P1) kost bij aardappel 10 procent opbrengst ten opzichte van veeljarig gebruik van 70 kilo P2O5 per hectare per jaar (P2), veeljarig gebruik van 140 kilo (P3) leidt tot 4 procent opbrengststijging ten opzichte van P2 en veeljarig gebruik van 280 kilo geeft ten opzichte van P2 8 procent meeropbrengst.
Bij suikerbiet wordt met 70 kilo P2O5 per hectare per jaar (P2) dezelfde opbrengst bereikt als bij P3 en P4. Geen fosfaatbemesting (P1) geeft 5 procent opbrengstderving.
De behandelingen P1 tot en met P4 verschillen in fosfaattoestanden door de jaarlijkse bemesting. Bij een lage fosfaattoestand (P1) is de fosfaatafvoer bij suikerbiet 50 kilo P2O5 per hectare en bij aardappel 55 kilo P2O5 per hectare.
Bij hogere fosfaattoestanden (P2, P3, P4) is de fosfaatafvoer bij aardappel 67 tot 92 kilo P2O5 per hectare. Bij P4 treedt luxeconsumptie op: de fosfaatafvoer stijgt harder dan de opbrengst. De maximaal gerealiseerde fosfaatafvoer bij suikerbiet is 62 kilo P2O5 per hectare.

Fosfaatafvoer

De gemiddelde fosfaatafvoer van aardappel en suikerbiet bij toestand P2 is 62 kilo per hectare, ongeveer gelijk aan de gebruiksnorm bij de fosfaattoestand neutraal. Bij hogere opbrengsten en afvoeren zal de fosfaatafvoer stijgen en zal op lange termijn de fosfaattoestand langzaam dalen.
Bij de neutrale fosfaattoestand en fosfaataanvoer rond de gebruiksnorm (P2) wordt met suikerbiet de maximale opbrengst gehaald, bij aardappel, een fosfaatbehoeftig gewas, niet.
Hoogproducerende gewassen als aardappel, wintertarwe en mais kunnen meer fosfaat afvoeren dan de gebruiksnorm nu toestaat, zeker wanneer de opbrengsten hoger zijn dan gemiddeld. Dat leidt tot een vermindering van de hoeveelheid fosfaat die in de bodem beschikbaar is.
Om opbrengstdervingen bij fosfaatbehoeftige gewassen mogelijk te voorkomen, is het advies om de fosfaatbemesting binnen het bouwplan zoveel mogelijk naar deze gewassen te schuiven en de fosfaat te plaatsen in de rij of ondiep toe te passen.