Kweker staat aan zijlijn bij groen in zorg

Dat een groene omgeving mensen langer gezond houdt, is al langer bekend. De verwachting bestaat dat bloemen en planten ook in de zorg een positief effect hebben, maar wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt nog. Verschillende mensen doen daar onderzoek naar, zoals klinisch psycholoog Jolanda Maas van de Vrije Universiteit Amsterdam, hoogleraar Natuurbeleving Agnes van den Berg van de Rijksuniversiteit Groningen en onderzoeker Jana Verboom van Wageningen Environmental Research.

De projecten 'Groen voor Grijs' en 'Groene Gezonde Ziekenhuizen' zijn onderdeel van de Groene Agenda van Royal FloraHolland en iVerde. Geld voor deze projecten komt van de topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen en andere partijen. Zo is 'Groen voor Grijs' een consortium van twaalf partners, waaronder Tilburg University, HAS Hogeschool, gemeente Oisterwijk en lokale partners. Provincie Noord-Brabant is een van de financiers.

Ouderen

Onder leiding van Wageningen Environmental Research bestuderen de partners de effecten van een groene leefomgeving op kwetsbare ouderen en hun mantelzorgers. De onderzoekers zullen dit jaar de eerste resultaten bekendmaken. De uitvoering gebeurt in samenwerking met de Nature Assisted Health Foundation (NAHF), die het welbevinden van mensen wil bevorderen door groen en gezondheid met elkaar te verbinden.

Jasperina Venema is bestuurslid van de NAHF en commercieel adviseur bij Van Helvoirt Groenprojecten in Berkel-Enschot. Dit bedrijf is bij een ander 'Groen voor Grijs'-project betrokken. 'We doen in een versteende en vergrijsde wijk van Oisterwijk, de Waterhoef, een groene ingreep. Vervolgens meten we het effect ervan op de ouderen die in die wijk wonen', legt zij uit.

Ziekenhuizen

Bij de ontwikkeling van een 'Healing Garden' voor de afdeling psychiatrie van het Radboudumc in Nijmegen is het bedrijf ook betrokken, evenals bij het vergroenen van het St. Elisabeth Ziekenhuis in Tilburg. De vergroening van dit ziekenhuis is onderdeel van het vierjarige programma 'Groene Gezonde Ziekenhuizen', dat nagaat wat voor effecten groene concepten in en rond ziekenhuizen hebben op patiënten, bezoekers, en personeel.

Hoewel meerdere projecten op het gebied van Groen en Zorg van start zijn gegaan, is er nauwelijks inbreng van telers terug te vinden. 'Het probleem is dat wij pas van projecten in ziekenhuizen en andere zorginstellingen horen als de planten of plantenwanden al zijn geplaatst', zegt Astrid Verhulst van telersvereniging Air So Pure in Honselersdijk. Van de planten van de telersvereniging is wetenschappelijk aangetoond dat ze effectiever kooldioxide omzetten in zuurstof en schadelijke stoffen uit de lucht opnemen.

'Vaak neemt een architect een arrangeur in de arm, die kiest voor planten die gemakkelijk zijn te verzorgen. Ook hebben ze bij ziekenhuizen vaak te maken met preferred suppliers', legt Verhulst uit. 'Misschien vergen onze planten iets meer onderhoud, maar ze leveren een grotere bijdrage aan een gezond leefklimaat. Wij gaan nu meedoen aan een onderzoek naar de plantkampioen luchtzuiveraar van de topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen. Zij gaan de gezondheidseffecten van planten onderzoeken.'

Chemotuin

De Chemotuin van ziekenhuis Tergooi in Hilversum, waar kankerpatiënten in een groene omgeving buiten een behandeling krijgen, is een ander initiatief binnen 'Groene Gezonde Ziekenhuizen'. Daarbij was wel een teler betrokken. 'Samen met de architect ben ik voor de Chemotuin op zoek gegaan naar planten en bomen die de biodiversiteit zouden vergroten', zegt Fred Booy van Kwekerij Het Groene Huis in Boskoop. Booy is naast kweker beplantingsadviseur.

'We wilden dat ernstig zieke mensen zo prettig mogelijk gebruik konden maken van de tuin en hun zintuigen zouden kunnen gebruiken voor aangename prikkels. Wetenschappelijk is de invloed van biodiversiteit op de gezondheid niet bewezen, maar dat het werkt, is duidelijk. Hoe is nog niet bekend, maar vermoedelijk heeft het veel te maken met associaties.'

Biologisch

Booy mocht de planten, 'natuurlijk biologisch geteeld', leveren voor de Chemotuin. 'Meestal gebeurt dat voor dergelijke projecten mondjesmaat, omdat veel organisaties preferred suppliers hebben', bevestigt hij de ervaring van Verhulst. 'Maar deze keer was er voldoende budget en was er haast bij. Door snel te schakelen is het project in acht maanden van idee tot uitvoering gekomen', vertelt de kweker.

'Uit de reacties die ik heb gehoord, vinden de patiënten het geweldig. Ook het verplegend personeel is enthousiast, al moeten ze nu meer lopen. Het is inspirerend om te werken in de zorgsector en we willen er graag in verder om zo nog meer ervaring op te doen over groen en zorg.'

Toverhazelaar

Patiënten van ziekenhuis Tergooi in Hilversum kunnen tijdens een behandeling met chemotherapie sinds 22 juni 2015 gebruikmaken van de Chemotuin. Bij een speciaal ontworpen paviljoen in de tuin van het ziekenhuis staan planten die zoveel mogelijk vlinders, bijen en vogels aantrekken. Daaronder zijn planten en bomen als de toverhazelaar, die al in het vroege voorjaar insecten aantrekt, en vlinderstruiken. Ook kruiden als oregano zijn in de tuin te vinden.

Oncoloog Pieter van den Berg is initiatiefnemer voor de tuin geweest. 'Als arts ben ik voortdurend bezig met het verbeteren van de zorg voor patiënten', zegt Van den Berg. 'In ons ziekenhuis, dat in de bossen ligt, geven we zo'n elfduizend chemokuren per jaar. Binnen kunnen we het nooit zo mooi maken als buiten. Daarom ging ik ervan uit dat de omgeving, samen met licht en frisse lucht, het welbevinden van patiënten zou verbeteren', vertelt hij.

Fondsen

'Om de Chemotuin te realiseren heb ik veel hulp gehad. We hebben een enquête gehouden onder patiënten en die waren allemaal enthousiast. Een aantal van hen, zoals stichting Vrienden van Tergooi, is actief fondsen gaan werven en architect Bart van der Salm heeft ons geholpen met mooie tekeningen.'

Ook vanuit het ziekenhuis zelf heeft Van den Berg veel steun gekregen. 'De meeste patiënten en verpleegkundigen zijn enthousiast, maar sommigen moeten aan het idee wennen om naar buiten te gaan. We hopen eind 2018 positieve resultaten van wetenschappelijk onderzoek te kunnen presenteren', zegt hij.

Valkuil

'Voorlopig ziet het ernaar uit dat het verblijf in de Chemotuin patiënten goed doet. Inmiddels hebben vijf andere Nederlandse ziekenhuizen belangstelling getoond. Een valkuil is de financiering; een Chemotuin wordt niet bekostigd uit het zorgbudget.'