Experts worstelen met stapelingseffect

In een artikel in dagblad Trouw stelden het Pesticide Action Network Europe (PAN Europe) en emeritus hoogleraar milieukunde Lucas Reijnders vorige week dat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) met een totaal achterhaalde aanpak werkt. Dit had veel commotie tot gevolg.

Bij controles op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen wordt alleen gekeken naar afzonderlijke middelen en niet naar combinatie- en opteleffecten. Volgens PAN Europe en Rijnders moet je kijken naar het totaal aan schadelijke stoffen dat is terug te vinden in een gewas en naar wat stoffen in combinatie met elkaar teweeg kunnen brengen.

Combinatie

Stoffen hebben soms geen effect op zichzelf, maar wel in combinatie met andere stoffen. De aardbei doet het daarin volgens PAN Europe en Rijnders niet goed. Het product bevat in supermarkten zes keer zoveel schadelijke stoffen als ander fruit: gemiddeld zeven tot acht.

Volgens de NVWA bestaat daarover onder wetenschappers geen overeenstemming. Ook niet over de methode waarop dat gemeten zou moeten worden. Europese regels schrijven sinds 2005 voor dat toezichthouders moeten letten op combinatie-effecten. Maar dat kan pas als de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid EFSA daarvoor een methode heeft ontwikkeld.

Verantwoordelijkheid

Verschillende vingers wijzen richting EFSA. Hoewel meerdere Nederlandse partijen direct of zijdelings betrokken zijn bij het onderzoek hiernaar, ligt de eerste verantwoordelijkheid bij dit Europese instituut.

Ook de kersverse minister voor Medische Zorg Bruno Bruins (VVD) kondigde dinsdag in het vragenuur van de Tweede Kamer aan dat hij via de NVWA wil vragen om voortgang. Volgens hem wordt het tijd voor een 'puntkomma'; het onderzoek naar gewasbeschermingsmiddelen blijft immers altijd voortgaan. Er zijn altijd weer nieuwe inzichten en typen middelen.

Tweede Kamerlid Rik Grashoff van GroenLinks vindt dat twaalf jaar onderzoek 'absurd lang' is. Bruins wil zover niet gaan. Volgens de minister laat het zien dat het onderzoek heel ingewikkeld is, omdat naar verschillende combinaties moet worden gekeken.

Geen fraai figuur

Nefyto, de belangenbehartiger van bedrijven die chemische en biologische gewasbeschermingsmiddelen ontwikkelen, vindt wel dat het te lang duurt. 'Daarmee slaat de EFSA niet zo'n fraai figuur', stelt secretaris Jo Ottenheim. 'Het laat zien dat combinatie-effecten erg complex zijn, maar ook een gebrek aan prioriteit en capaciteit bij de EFSA. Wij hebben dit eerder al onder de aandacht gebracht.'

Het is volgens Ottenheim niet goed dat een methode al twaalf jaar op zich laat wachten. 'Je kon het zien aankomen dat hierover een keer iets in de publiciteit zou komen. PAN Europe is ook in andere landen actief, dus ongetwijfeld zal ook in andere landen dit soort nieuws gepresenteerd worden.'

Wat er volgens de secretaris van Nefyto niet bij wordt verteld, is dat er meer middelen worden gevonden omdat breedwerkende middelen zijn vervangen door specifiek werkende middelen. Het zijn middelen die een heel gerichte werking hebben op bijvoorbeeld één soort insect.

Landbouwkundig gebruik

Een ander aspect dat niet wordt benoemd, is dat de maximale residulimiet (MRL) iets zegt over wat er in een product mag worden teruggevonden bij 'goed landbouwkundig gebruik'. 'Het is een landbouwkundige norm en geen toxicologische grens.' Anders gezegd: zelfs bij overschrijding van de MRL hoef je nog niet ongerust te zijn over het effect op de menselijke gezondheid.

Bij het vaststellen van residuen worden volgens de NVWA heel veilige marges aangehouden. 'De Nederlandse aardbeien voldoen aan alle normen. In 2016 is geen enkele overschrijding gevonden van de MRL. De aardbeien blijven daar doorgaans ver onder. Bovendien stellen veel supermarkten bovenwettelijke eisen waarbij slechts een vijfde van de MRL gevonden mag worden. Er worden heel grote veiligheidsmarges gehanteerd.'

Buitenlandse partijen

De EFSA bepaalt de MRL-niveaus. 'Wij controleren daarop', stelt de NVWA. 'Net als alle andere Europese controlerende instanties. In aardbeien zijn vorig jaar wel een aantal keren overschrijdingen van de MRL geconstateerd in buitenlandse partijen.'

Volgens Marcel Dings van de Landelijke Commissie Aardbei van LTO is het voor aardbeientelers vervelend dat aardbeien zo in het nieuws komen, maar 'moeten we het niet dramatischer maken dan het is'. 'Het is een zaak van de NVWA en de EFSA. Er is vorig jaar geen enkele overschrijding geweest', zegt Dings.

Stimulans

'Het is voor ons wel een stimulans om te werken aan een gewas dat weerbaarder is. Gewasbeschermingsmiddelen moet je vergelijken met medicijnen in een medicijnkastje. Als je alleen af en toe paracetamol nodig hebt, is er niet zoveel aan de hand. Maar als je meerdere medicijnen nodig hebt, geeft dat aan dat de weerstand niet goed is. In die zin zijn we er niet trots op dat in aardbeien gemiddeld zeven middelen worden gevonden.'

Nederlandse aardbeien zijn volgens Dings juist heel gezond en een veilig product. 'Het laten liggen van Nederlandse groenten en fruit is pas echt ongezond. Dan mis je allerlei belangrijke voedingsstoffen.'

• Lees meer hierover deze zaterdag in Nieuwe Oogst