Filosoof mengt zich in discussie over goed eten

Michiel Korthals denkt groot en dwars door eeuwen geschiedenis heen. Hij wisselt internationale wetenschappelijke conclusies af met ethische vraagstukken. Als tegenhanger gaat hij als 'kleine boer' door het leven. Korthals is bestuurder bij Stichting Oude Landbouwgewassen in zijn woonplaats Laren.

Ik adviseer boeren zich meer met de natuurlijke processen bezig te houden

Michiel Korthals, filosoof en auteur van 'Goed eten. Filosofie van voeding en landbouw'

Op zestien akkertjes, 10 hectare in totaal, staan gewassen als Sint Jans rogge, gerst, aardappelen en mosterdzaad. Midden tussen de kapitale villa's in de Noord-Hollandse gemeente. De opbrengst van het land is terug te vinden in lokale producten, zoals brood en bier. De stichting, gefinancierd door vierhonderd donateurs, heeft volgens Korthals bovendien een educatieve functie. 'We laten zien waar ons voedsel vandaan komt.'

Als privépersoon omarmt Korthals het agro-ecologisch boeren, waarvan het voedselbos een van de praktische invullingen is. Als filosoof is hij genuanceerder; hij pleit voor 'diversiteit' in de agrarische sector, rekening houden met 'lokale verschillen' en 'volop experimenteerruimte' voor nieuwe duurzame ontwikkelingen.

Wat motiveert u om een boek te schrijven over voeding en landbouw?

'Nieuwsgierigheid. In de eerste plaats over hoe alles groeit of juist niet groeit. En hoe boeren erin slagen om zoveel voedzaam eten te produceren. Maar ook ethische kwesties houden mij bezig: wat zijn de verhoudingen tussen mens, dier en plant en verstoren we elkaars habitat of niet?'

Voedsel is volgens u ook een sociaal vraagstuk. Hoezo?

'Samen eten is een sociale vaardigheid. Het blijkt ook een middel tegen eenzaamheid. Hoe meer ik me met het voedselvraagstuk bezighoud, hoe meer ik een verhaal ontdek hoe alles met alles samenhangt. Zo blijkt kauwen op voedsel niet alleen goed voor je kaakspieren, maar train je tegelijkertijd het voorste deel van je hersenen, waar ons geheugen zit. Daarnaast speelt ons voedselsysteem een grote rol bij globale problemen, zoals armoede en de opwarming van de aarde.'

Juist in uw vakgebied, de filosofie, is in de loop der eeuwen weinig aandacht voor het belang van voeding. Hoe komt dat?

'Van oudsher brengen filosofen een diepe scheiding aan tussen lichaam en geest. In deze tijd ontdekken we juist steeds meer verbanden en zien we hoe lichaam en geest samenwerken.'

Een belangrijk thema in uw boek is vervreemding: consumenten vragen zich af waar ze makkelijk en goedkoop voedsel vandaag kunnen halen. Wat is daar mis mee?

'Heel veel. Het gaat op de eerste plaats ten koste van de kwaliteit van ons voedsel. In de afgelopen decennia zijn door veredeling en fokprogramma's, maar ook door het bewerken van voedsel, veel nuttige voedingsstoffen verdwenen uit ons menu. Op lange termijn zie je allerlei negatieve effecten, zoals honger, verlies aan biodiversiteit, gebrek aan dierenwelzijn, leegloop van het platteland en de vernedering van boeren.

'Grote bedrijven beheersen de voedselmarkt, waardoor boeren, maar ook dieren en land, vooral in dienst staan van het maken van winst.'

U spreekt zich scherp uit tegen de Nederlandse intensieve veehouderij. Waarom?

'Ik vind dat er veel te veel dieren in Nederland worden gehouden met als resultaat dat we uit de hele wereld diervoeding betrekken en we met een gigantisch mestprobleem zitten opgezadeld. Om over de uitstoot van fijnstof of antibioticagebruik nog maar te zwijgen.

'Ook economisch gezien vind ik onze veehouderij niet houdbaar: opkomende economieën zijn veel beter in staat om tegen een lage kostprijs vlees te produceren. Ik ben trouwens niet tegen vlees eten of vee houden. Het is juist een prima onderdeel van het sluiten van een voedselkringloop, waarbij mest voeding is voor planten en de plantenresten weer worden gebruikt als voeding voor de bodem of voor de dieren.'

Hoe ziet u de toekomstige land- en tuinbouw?

'Een veel kleinschaligere veehouderij. Daar zien we nu al goede voorbeelden van, zoals de duurzame concepten in de pluimveehouderij Kipster of Rondeel. Of lokale of regionale concepten in de melkveehouderij, zoals Weerribben Zuivel. Kortom: minder produceren tegen een hogere verkoopprijs. Ik spreek veel boeren en zie met name jonge ondernemers het roer omgooien, ook op het ouderlijk bedrijf.'

Van een grote omslag is nog geen sprake. Hoe komt dat?

'We bouwen sinds de Tweede Wereldoorlog dit rare doorgedraaide voedselsysteem met elkaar, gericht op productie- en winstmaximalisatie. Dat kun je niet van de een op de andere dag veranderen, zeker niet als boeren en tuinders hun grote investeringen op de lange termijn moeten afschrijven. De overheid zal dus haar rol moeten pakken.

'Boeren hebben meer steun nodig om de bakens te verzetten. Wie bijvoorbeeld biologisch gaat produceren, moet eerst jaren investeren, voordat een hogere prijs voor producten wordt betaald. Goedkope leningen voor agrariërs die een duurzame stap zetten, lijken me een goed idee. Verder zou ik boeren willen adviseren zich meer met de natuurlijke processen bezig te houden en wat minder met techniek.

'Ik hoop dat de land- en tuinbouw de komende decennia weer meer als onderdeel van de gemeenschap wordt gezien. Daarin zie ik een rol voor consumenten die direct investeren in het voedsel dat ze via korte ketens kopen.'