Eigen aanfok kan prima resultaat geven

Enkele decennia geleden was op ongeveer een derde van de vermeerderingsbedrijven sprake van eigen aanfok. Vorig jaar meldde fokkerijorganisatie Topigs Norsvin dat bij haar klanten al meer dan 40 procent zelf gelten aanfokt. Bij zeugenhouders die werken met Deense zeugen, ligt dit percentage waarschijnlijk hoger omdat er voor de Deense genetica in Nederland geen uitgebreide structuur met subfokkers bestaat.

'Kiezen voor eigen aanfok of aankoop van gelten is meestal niet in eerste instantie een kwestie van geld', zegt Theo Duteweerd, bedrijfsleider van VIC Sterksel. 'Het voorkomen van de aanvoer van dieren en daarmee van ongewenste ziekteverwekkers is voor veel zeugenhouders een doorslaggevend argument bij de keuze voor eigen aanfok van gelten. Ook bij ons in Sterksel is dat het geval.'

Rekenen aan kosten

Dat zelf aanfokken van toekomstige zeugen goedkoper is dan aankopen van gelten is een veelgehoorde veronderstelling. Maar het is onduidelijk of dit werkelijk het geval is. Onderzoekers van Wageningen Livestock Research gaan daar dit jaar aan rekenen. Dat gebeurt als onderdeel van diverse onderzoeken die het onderzoeksinstituut doet in het 'Jaar van de opfokzeug'.

'We willen zoveel mogelijk inzicht bieden bij alle aspecten die een rol spelen rond opfokzeugen. Wel of niet zelf fokken en de financiële gevolgen daarvan hoort daar ook bij', vertelt Marion Kluivers van Wageningen Livestock Research. Ze is projectleider van 'Het jaar van de opfokzeug'. De kern van dit project is meer bewustzijn creëren voor opfokzeugen.

Positief effect

Uit eerdere berekeningen van Wageningen Livestock Research, inmiddels bijna vijftien jaar oud, komt naar voren dat eigen aanfok een licht positief effect heeft op het arbeidsinkomen.

Wie kiest voor eigen aanfok, hoeft niet te vrezen voor minder genetische vooruitgang in vergelijking met aankoop van gelten.

Administratie

'Zeugenhouders met eigen aanfok zijn doorgaans ook verbonden aan een fokprogramma. Ze voeren weliswaar geen dieren aan, maar wel sperma waarmee ze genetische ontwikkelingen uit de fokkerij in hun bedrijf halen', stelt Jan ten Napel, onderzoeker genetica bij Wageningen Livestock Research. 'Een voorwaarde om genetisch niet veel mis te lopen, is dat je administratief de zaak goed op orde hebt. Dat is nodig om de genetisch beste dieren te kunnen inzetten voor de fokkerij.'

Bij eigen aanfok van gelten zijn er twee mogelijkheden: eigen aanfok door het in stand houden van een zuivere zeugenlijn of kiezen voor rotatiekruising.

Zuivere lijn

In het eerste geval bestaat 10 tot 12,5 procent van de zeugenstapel uit een zuiver ras. Van deze 10 tot 12,5 procent insemineert de varkenshouder 20 procent met de zuivere lijn om de lijn in stand te houden. De overige 80 procent van de zuiverelijnzeugen is te benutten voor de productie van vermeerderingszeugen.

Bij rotatiekruising selecteert de varkenshouder 10 tot 12,5 procent van de betere zeugen en kruist deze met een van de twee moederlijnen (A (1/3 GY – 2/3 LR) en B (2/3 GY – 1/3 LR)). Bij rotatiekruising is geen zuivere lijn aanwezig, maar iedere zeug is hierbij een potentiële fokzeug. Een nadeel van deze methode is dat er op een bedrijf twee typen zeugen rondlopen en dat daardoor ook de biggen wat minder uniform kunnen zijn.

Advies

'Ik adviseer zeugen van type B als vermeerderingszeug te gebruiken (85 procent) en type A als grootouder (15 procent). Om type A te fokken, dek je type B-zeugen met het grootste aantal grootgebrachte biggen in de eerste drie worpen (2 procent van de aanwezige zeugen) met een LR-beer', zegt Ten Napel.

'Type A wordt uitsluitend met een GY-beer gedekt. Het overgrote deel van type B wordt gedekt met een eindbeer. Dan heb je maximale uniformiteit gegeven het systeem: alle vleesvarkens zijn van type B-moeders. Alleen de bijproducten van de subfok geven extra variatie. En je hebt altijd voldoende zeugen om grootouders te fokken.'

Heterosiseffect mist

Bij het toepassen van rotatiekruisingen mist het heterosiseffect. Iedere zeug is een potentiële fokzeug waardoor de rotatiekruising geschikt is voor kleinere bedrijven.

Duteweerd benadrukt dat het succes van het opfokken van toekomstige zeugen vooral afhangt van de kwaliteit van de opfok. 'In het veld is het vaak zo dat opfokzeugen ergens op het bedrijf ruimte krijgen toegewezen waar ze het net iets beter hebben dan vleesvarkens. Ze krijgen daar één tot twee keer per dag voer', zegt hij.

Opfokzeugen socialiseren

'Als het zo gaat, mag je van een dier niet verwachten dat het na tien maanden bekend is met alle facetten van het zeugenbedrijf. Daar is meer voor nodig. Belangrijk om als zeug goed te kunnen functioneren, is bijvoorbeeld het socialiseren van opfokzeugen. Het gaat daarbij om het dier-diercontact, maar ook om het mens-diercontact.'

De bedrijfsleider van VIC Sterksel vervolgt: 'Eigen aanfok van gelten hoeft beslist niet onder te doen voor aankoop van gelten. Maar dan moet wel vooropstaan dat je de opfok goed aanpakt.'