'Warmtepomp, het paard om op te wedden'

Feije de Zwart, onderzoeker kasklimaat en energie bij Wageningen University & Research (WUR), stelt het onomwonden. Hij is blij niet in de schoenen van de telers te staan. Die telers krijgen tal van scenario's en veelbelovende mogelijkheden voorgeschoteld in de steeds urgenter wordende discussie rond de transitie naar een duurzame energievoorziening, het langzaam dichtdraaien van de gaskraan en het halen van klimaatdoelstellingen. Ze moeten beslissingen nemen op onzekere uitgangspunten.

Welke optie is voor de teler het meest geschikt om van het gas af te gaan? Wat kost dat nu en in de toekomst? Wat gaat de prijs van het gas doen en hoe zit het met extra energiebelasting of CO2-heffing? En wat gaat de consument straks vragen? De lijst aan vragen is lang, evenals de lijst met alternatieven om het stoken op aardgas te vervangen.

Geothermie (aardwarmte, gewonnen op diep in de aarde gelegen warmtereservoirs), warmtepomp (produceert zowel warmte als koude), bio-energie (uit resthout, maaisel, champost en dergelijke), groen gas en bio-olie of duurzame restwarmte en warmtenetten? En dan is er ook nog de vraag hoe je een betrouwbare en betaalbare CO2-voorziening regelt als je geen rookgas-CO2 meer hebt.

'Er zijn veel opties waaruit tuinders kunnen kiezen', erkent Aat Dijkshoorn, projectleider Het Nieuwe Telen, Kas als Energiebron bij LTO Glaskracht. 'Het is zaak dat telers daarvoor klaarstaan en daarover nadenken.'

In de tijd die de sector ermee bezig is, heeft hij al diverse goede initiatieven zien ontstaan, waarbij Glaskracht vooral de samenwerking tussen bedrijven wil stimuleren. Het WUR-onderzoek naar fossielvrije verwarmingsopties en de financiële doorrekening daarvan door AAB (zie kader) geeft veel handvatten.

Toekomst

'Telers die niet in tuinbouwconcentratiegebied liggen, vragen zich af: is er nog wel een toekomst voor mij? Zij zouden wellicht kunnen samenwerken met een biomassacentrale, maar dat vergt weer transport en beschikbaarheid', vertelt De Zwart.

'Een optie die nog niet in de praktijk wordt toegepast, maar ook mogelijkheden biedt, is het gebruik van oppervlaktewater. Een derde mogelijkheid is het gebruik van overtollige warmte en vocht uit de kas voor verwarming op een later moment', aldus de onderzoeker.

'Wat ook belangrijk is, en heel dichtbij voor iedereen, is energiebesparing in de vorm van een tweede beweegbaar energiescherm. Die investering is heel snel rendabel. De extra subsidie daarop gaat binnenkort open voor slechts vier of vijf weken, maar is interessant voor alle teelten.'

Schraplijstje

Hij vervolgt: 'Maar welke optie je ook kiest, denk er goed over na en doe het stap voor stap. Vergeet daarbij niet: investeren in een nieuwe warmte-krachtkoppeling kost ook veel geld. Het verschil met nieuwe systemen kan best meevallen. Mijn belangrijkste advies is evenwel: ga er actief mee aan de slag, het liefst samen met collega's. Je weet niet hoe de energiemarkt er over twintig jaar uitziet. Dus het to do-lijstje zal in eerste instantie een schraplijstje zijn. Hou daarbij in het achterhoofd: hoe denk je dat jouw bedrijf er in 2040 uitziet?'

De Zwart stelt dat bij de zoektocht naar alternatieven de prijs doorslaggevend is. 'Belangrijk inzicht voor ons uit de berekeningen is hoe het perspectief van elke oplossing afhangt van de prijs. Dat klinkt opendeurachtig, maar schetst wel de problematiek. Het is moeilijk om in de toekomst te kijken. Je bent gebonden aan stappen die een periode van vijf tot tien jaar omvatten. Daarna is het niet meer te overzien.'

Subsidies

Hij vervolgt: 'Daarbij komt nog dat subsidies het beeld flink beïnvloeden. Wat kosten de alternatieven zonder subsidie? Dan praat je over de daadwerkelijke kosten en die geven aan welke techniek het beste is voor de transitie naar een fossielvrije tuinbouw.'

Iedereen gaat uit van business as usual, dat is een ander fenomeen dat De Zwart waarneemt bij de prijsvorming in de energiemarkt. 'Energiekopers leven in de veronderstelling dat er misschien wel maatschappelijke druk is, maar dat die niet doorzet.'

Goede bedoelingen

Op de vraag of zij de kop in het zand steken, reageert hij: 'Je ziet dat de goede bedoelingen van de consumenten en politiek zich opstapelen en waarschijnlijk gaat de gaskraan in Groningen wel dicht. Maar dan wordt het gas uit bijvoorbeeld Rusland gehaald. En met die instelling lijkt het me onwaarschijnlijk dat Nederland de CO2-reductie van 25 procent in 2020 ten opzichte van 1990 gaat halen.'

Hoe ziet de energievoorziening er in 2040, het jaar dat de sector klimaatneutraal moet zijn, uit? De Zwart: 'Het beste paard om op te wedden is de warmtepomp. Ook omdat er veel haken en ogen zitten aan de grootschalige oplossingen als geothermie of warmtenetten. De investeringen zijn hoog en daarmee leg je je heel erg vast. Met een warmtepomp ben je behoorlijk onafhankelijk van omgevingsfactoren.'