'We kunnen ons niet permitteren zoveel vee te houden als nu'

De toekomst van de land- en tuinbouw gaat volgens Praasterink niet alleen over productie en duurzaamheid. Het gaat over het totale voedselproductie- en consumptiesysteem en de gevolgen die dat heeft voor de maatschappij. 'Voeding, gezondheid en klimaat. Daar gaat het politiek gezien om. Het heeft allemaal met elkaar te maken.'

Er komt pas een nieuw systeem als er een businessmodel is

Frederike Praasterink, Future Food Systems aan de HAS

Wat houdt Future Food Systems (FFS) in?

'We kijken naar het hele voedselsysteem, niet alleen naar productie of consumptie. We werken aan een transformatie van ons voedselsysteem. Dat is nodig omdat er, ook internationaal, veel speelt dat met landbouw en voedsel heeft te maken. Denk daarbij aan over- en ondervoeding, klimaatproblematiek, biodiversiteitsverlies, bodemkwaliteit en voedselverspilling.

'We hanteren een systeemaanpak. We schetsen toekomstscenario's. Er zijn diverse methodes om dat te doen, bijvoorbeeld door zekere en onzekere trends en ontwikkelingen op een rij te zetten en de meest extreme scenario's te maken. Daarna redeneren we terug; wat betekent dit scenario voor je strategie?'

Waarom moeten we hier aandacht aan besteden?

'Toekomstverkenning helpt ons om vrij te kunnen nadenken over de toekomst, uit de dagelijkse beslommeringen. Dat is inspirerend en geeft energie. Daarna is het belangrijk om de slag te maken naar hoe je zo'n verkenning gaat gebruiken voor strategische keuzes.

'Vanuit onze analyses kijken we naar de 'acupunctuurpunten', de plekken waar je mogelijk een versnelling van de transitie van het agrofood systeem kan stimuleren. Een van die punten is bijvoorbeeld True Cost Accounting. Daarbij worden de milieulasten meegerekend en krijg je een systeem waarin duurzame producten goedkoper zijn dan niet-duurzame. De boer, die inspanningen doet voor het milieu, krijgt die kosten vergoed.

'Als we in het huidige systeem doorgaan, dan kunnen de maatschappelijke kosten de economische baten overstijgen. De bodemvruchtbaarheid loopt op veel plaatsen terug. De extra kosten voor goed bodembeheer zijn jarenlang genegeerd. Het ging om productie, maar voor boeren en hun verdienmodel is bodemvruchtbaarheid heel belangrijk.'

Hoe lossen we die grote problemen op?

'Er zijn twee strategieën om hiermee om te gaan. Ze zijn allebei goed en we moeten met beiden doorgaan. De eerste is duurzame intensivering. Het komt neer op het verder vergroten van de voedselproductie, maar op een veel duurzamere manier, bijvoorbeeld door gebruik van 'smart' technologie.

'De tweede strategie is de transformatie van het voedselsysteem. Daar richten wij ons op. Het gaat om een fundamenteel andere strategie met andere leidende principes.
'In FFS doen we onderzoek naar het hele voedselsysteem. Dat betekent niet dat we naar één nieuw systeem moeten. Er zullen meerdere naast elkaar bestaan.'

Wat zijn meest relevante ontwikkelingen?

'Er zijn verschillende perspectieven op de toekomst mogelijk. Er is niet één waarheid en één scenario. Wat we vrij zeker weten, is dat er in de toekomst dingen gaan veranderen in de agrarische productie, zoals meer circulariteit van grondstoffen, meer regeneratieve landbouw op basis van agro-ecologie en in de consumptie: meer plantaardige voedingspatronen.

'Om dat te kunnen bekostigen, zal er iets in het prijsmechanisme moeten veranderen. Bijvoorbeeld via True Cost Accounting en nieuwe businessmodellen op basis van meer waarden dan alleen economische. Dat alles vergt een nieuwe vorm van aansturing, van governance.

Wat betekent dat voor de boer en tuinder?

'Voor conventionele boeren is het lastig om te schakelen naar andere voedselsystemen, al zijn er mooie voorbeelden van ondernemers uit de agrarische sector die dit wel doen. Niemand kan dit alleen, het vergt slimme samenwerking.

'Het belangrijkste is dat boeren en tuinders samenwerken met andere partijen aan een nieuw systeem. Daar zijn we in Nederland goed in. Boeren en tuinders zijn een belangrijk deel van de oplossing.'

Blijft de veehouderij?

'Daar blijft een plek voor, maar we kunnen ons niet permitteren zoveel vee te houden als nu. Dat betekent niet dat we allemaal vegetarisch moeten worden. We zullen meer plantaardig moeten eten, in verband met mondiale duurzaamheid en onze eigen gezondheid. Dat heeft gevolgen voor ons voedselsysteem en die ontwikkeling vindt nu al plaats.

'Vee heeft wel een belangrijke rol voor het verwerken van reststromen en door benutten van grond waar je niets anders mee kan, zoals grasland.'

Wordt de ecologie of economie doorslaggevend?

'Economie is niet leidend, maar wel belangrijk. De omslag naar een nieuw systeem gaat er pas komen als er een businessmodel voor is. Maar ecologie is de basis.

'Als we de bodem, het water en de lucht niet koesteren en regenereren, dan ondermijnen we ons productiesysteem. En als we in Nederland niet produceren, verliezen we onze kennispositie.'

Bent u ervan overtuigd dat we een omslag kunnen maken naar nieuwe, duurzamere systemen?

'Absoluut. Er is veel engagement, drive en passie. Het vergt niet alleen technologische ontwikkeling, maar ook het vermogen om vanuit een systeemperspectief te kunnen werken, in plaats van vanuit losse vakgebieden.

'Millennials snappen dat, ze willen onderdeel zijn van de oplossing. HAS-studenten zijn de ondernemers en gamechangers van de toekomst.'