Meer soorten groen maken stad leefbaarder

Vanwege de opwarming van de aarde schuiven klimaatgordels op van het zuiden naar het noorden. Steden, waar het in het algemeen toch al warmer is dan op het omringende platteland, worden daardoor nog warmer en droger.

De oorzaken van dit zogenaamde hitte-eilandeffect is de bebouwing die tot lagere windsnelheden en daardoor minder afkoeling leidt. Meer warmteabsorptie door het gebruik van materialen als steen en asfalt zorgen ook nog eens voor minder verdamping. Groen kan hitte temperen en zorgen dat water langer blijft hangen.

'In steden heerst feitelijk een landklimaat, waarbij het in de zomer droger en warmer is en in de winter net zo koud als altijd', zegt boomdeskundige en senior adviseur Groene Stad en Klimaatbomen Jaap Smit van Cobra Adviseurs en de Floriade 2022. Daarom pleit het adviesbureau ervoor om in steden bomen te planten die van oorsprong uit gebieden met een landklimaat komen.

Meer biodiversiteit

Meer verschillende bomen, heesters en vaste planten in de steden kunnen bijdragen aan een grotere biodiversiteit. Volgens Smit houden ecologen en landschapsarchitecten vaak vast aan het inheemse assortiment, wat leidt tot een zekere eenvormigheid van de beplanting in de steden. Dat heeft weer effect op de sortimentskeuze bij planten- en boomkwekers. Smit: 'Het kan zoveel mooier!'

Cobra Adviseurs wil kwekers voorlichten over de positieve effecten van een breder assortiment, waarin ook uitheemse soorten voorkomen. Bomen en planten die bloeien in de periode vanaf het begin van de zomer tot februari zorgen dat insecten over een veel langere periode nectar en stuifmeel kunnen vinden. Daardoor kunnen zij betere winternesten maken. Als voorbeeld noemt Smit de bijenboom (Tetradium), die oorspronkelijk uit China komt en pas vanaf augustus bloeit.

Bijenkaarten

Het Boomregister, een samenwerkingsverband waaraan Cobra Adviseurs, Wageningen University & Research en andere partijen deelnemen, heeft kaarten ontwikkeld waarop de grootte en breedte van bomen te zien zijn, gekoppeld aan soortgegevens.

Het adviesbureau kan daaraan bijenkaarten van steden koppelen die een beeld geven van de voedselcapaciteit voor insecten en de verbinding tussen de verschillende gebieden in de stad. Dat maakt het mogelijk om gericht te planten, waarbij mooi en nuttig voor insecten heel goed samengaan.

Maar het is lastig om in de steden goede groeiplaatsen voor bomen te vinden, heeft Smit gemerkt. 'Beplanting legt het in de stedelijke omgeving vaak nog af tegen de andere functies. In een bos vinden bomen beschutting. De kale en verharde omgeving in steden is zeer onnatuurlijk. Dat hebben we afgelopen zomer gemerkt. In veel steden heeft groen een te kleine groeiplaats en daarmee geen buffer om vocht op te slaan.'

Te weinig ruimte

Door kabels en leidingen in de bodem is in steden niet altijd voldoende ruimte beschikbaar voor bomen. 'Voor een levensduur van dertig jaar is minimaal 30 kuub grond nodig voor een goede doorworteling', stelt Smit. 'Als je die ruimte niet hebt, zou je moeten kiezen voor kleiner blijvende boomsoorten.'

Hij ziet dat kwekers vaak wat conservatief zijn in hun sortiment en kiezen voor bijvoorbeeld sierappels en -peren. 'Ook onze eigen beuk (Fagus sylvatica) zal het als boom in de stedelijke omgeving op drogere gronden niet redden.' In Smits ogen zijn de boomvormende sering (Syringa reticulata), Styrax, Fagus orientalis en andere laatbloeiende en droogteresistente, kleinere boomsoorten goede alternatieven.

Kansen voor kwekers

In de 600 miljoen euro die de overheid beschikbaar heeft gesteld voor het klimaatbestendig maken van Nederland liggen kansen voor kwekers. Hittekaarten die Cobra Adviseurs samen met Operatie Steenbreek maakt, laten bijvoorbeeld de hoeveelheid groen in achtertuinen zien.

'Dit geeft gemeentes mogelijkheden om samen met bewoners in te grijpen en het groen in tuinen en de openbare ruimtes aan te passen', zegt Smit. 'Vergroening is hard nodig en daarbij zouden niet alleen de prijs van een boom, maar ook levensduur, ziektegevoeligheid en onderhoudsvriendelijkheid een rol moeten spelen.'

Als voorbeeld noemt Smit de Binnenrotte in Rotterdam, die dit jaar is uitgeroepen tot beste openbare ruimte van Nederland. Het plein heeft een beplanting met heesters, bomen en vaste planten, zoals Liriope, die laat bloeien en daardoor veel bijenvoedsel produceren.

Netwerkdag

Tijdens de netwerkdag voor boom- en vasteplantenkwekers op 20 december wil Smit kwekers bewuster maken van de gevolgen van de klimaatverandering en de mogelijkheden die dat biedt voor de vernieuwing van hun sortiment. 'We hebben op dit moment de wind mee in de steden. Daar moeten we gebruik van maken', zegt hij.

'Kwekers moeten de handschoen oppakken en samen aan de slag gaan. Zij kunnen het verschil maken. Ik zie veel in samenwerking tussen boom- en vasteplantenkwekers. Ook kleinere kwekerijen zouden elkaar meer moeten opzoeken. Met een goed en onderscheidend verhaal is er zeker winst te behalen.'