Steriele insectentechniek wapen tegen uienvlieg

De steriele insectentechniek (SIT) heeft voor de beheersing van uienvliegen in uiengewassen haar meerwaarde al ruimschoots bewezen. Het systeem op basis van het uitzetten van steriele mannetjes is in de jaren tachtig door De Groene Vlieg ontwikkeld. Dit bedrijf is inmiddels onderdeel van onderzoeks- en adviesinstelling HLB.

SIT wordt op 30 procent van het Nederlandse uienareaal toegepast voor de beheersing van uienvliegen, vertelt algemeen directeur Janny Peltjes van HLB. Het principe van de techniek is onderdrukking van plaaginsecten door de inzet van een overmaat aan steriele mannelijke vliegen. SIT wordt onder meer in Afrika gebruikt voor de bestrijding van insecten die humane ziekten verspreiden zoals malariamuggen en tseetseevliegen. Dit gebeurt via programma's op initiatief van overheden.

Niet vanzelfsprekend

Peltjes legt uit dat de inzet van SIT niet vanzelfsprekend is voor plaaginsecten. 'Niet bij elke insectensoort is het mogelijk volwassen exemplaren steriel te maken. Verder is het succes van de methode afhankelijk van het gedrag van insecten. Ze mogen niet te veel migreren. De uienvlieg is vooral geschikt voor deze techniek omdat het insect eigenlijk wat lui van aard is.'

De Groene Vlieg kweekt de steriele vliegen jaarrond in een kas bij de vestiging in Nieuwe-Tonge. Moederdieren leggen daar eitjes waaruit larven ontstaan die voeding meekrijgen voor de verdere ontwikkeling. In hun popstadium worden de insecten voor eventueel een langere periode bewaard. Kort voor het uitzetten vindt de ontpopping plaats en worden de uienvliegen steriel gemaakt. Het uitzetten gebeurt door het plaatsen van horretjes met steriele mannetjes in de percelen.

Monitoren en bijsturen

SIT is meer dan alleen het uitzetten van de steriele mannetjes, benadrukt de algemeen directeur van HLB. 'Het is een methode van veel monitoren en bijsturen. De mensen van onze velddienst bezoeken regelmatig de behandelde percelen en tellen de insecten in vangbekers. Zij bepalen onder meer het aandeel steriele insecten op de totale populatie.'

De steriele mannetjes zijn te herkennen aan de kleurstof die ze tijdens de opkweek meekrijgen. Bijsturen kan door het uitzetten van extra steriele vliegen of eventueel door een aanvullende bestrijding uit te voeren.

9.000 hectare

In vrijwel alle Nederlandse teeltgebieden kunnen uienvliegen schade veroorzaken. In 2018 is op bijna 9.000 hectare zaaiuien, plantuien en zilveruien gebruikgemaakt van SIT. 'Dat areaal ligt verspreid over het land. De laatste jaren breiden we vooral uit in de relatief nieuwe teeltgebieden, zoals in Drenthe, Groningen en Friesland. Want ook daar ondervinden uientelers schade door uienvliegen in hun gewas.'

Met het verdwijnen van het neonicotinoïde Mundial voor de coating van zaaizaad vanaf 2020 verwacht Peltjes een toenemende belangstelling voor SIT. 'Nu nog bestrijden Nederlandse uientelers op 60 procent van het totale uienareaal de uienvliegen door gebruik te maken van gecoat zaad. Zij zullen op zoek moeten naar alternatieven.'

Beperkende factor

De capaciteit van het kweekproces van steriele vliegen en daarmee de beschikbaarheid voor SIT kan een beperkende factor zijn als de druk van uienvliegen te hoog oploopt, vertelt Peltjes.

'We streven naar een inzet van de steriele vliegen op gebiedsniveau. Met een hoge dekkingsgraad in de teeltgebieden is een effectieve beheersing van uienvliegen beter mogelijk. Als telers consequent samenwerken en de plaagdruk laag houden, dan zijn gemiddeld per hectare veel minder steriele mannetjes nodig.'

Op tijd beginnen

De HLB-directeur adviseert uientelers die voor de laatste keer gebruikmaken van gecoat zaad, vanaf de zomer al goed te monitoren. 'Coating doet niets op de tweede vlucht van de uienvliegen. Voor een goede uitgangssituatie in 2020 is het van belang op tijd te beginnen met een alternatieve bestrijding.'

Dan kan met SIT in combinatie met actieve bestrijding. 'Het belangrijkste is met alle mogelijke middelen de uienvlieg beheersbaar te houden. Als we daar als sector niet in slagen, is het voortbestaan van de uienteelt in ons land in gevaar.'

Als deze zomer blijkt dat de belangstelling voor SIT sterk toeneemt, dan zal De Groene Vlieg onderzoeken of het rendabel is te investeren in een nieuwe methode voor de opkweek van de steriele vliegen. 'Met een snellere opkweek in gesloten containers onder geconditioneerde omstandigheden zijn we flexibeler en kan de productie van vliegen verder worden geoptimaliseerd.'

All-inbenadering

Tot slot pleit Peltjes voor een insectenbreed beheersingsprogramma voor de uienteelt. 'Het beste is een all-inbenadering waarbij we naast uienvlieg probleeminsecten als trips, bonenvlieg en ritnaald aanpakken.'

Dit begint met monitoring en optimale aandacht voor de bodem, gezondheid van het gewas, natuurlijke vijanden en spuitschema's met middelen die geen negatieve invloed hebben op het natuurlijk evenwicht, stelt de HLB-directeur. 'SIT is hierbij een stabiele basis voor de beheersing van de uienvlieg.'