Simpelweg een ventilator in de stal hangen is niet genoeg

Hittestress is te voorkomen met een goede ventilatie. Om ook de kosten in de hand te houden, zijn er de nodige aandachtspunten. Niet alleen het aantal ventilatoren, maar ook het stroomverbruik en de installatie zijn van belang.

De eerste stap is inventariseren hoe de situatie onder normale omstandigheden is. Zijn er veel spinnenwebben, vochtige plekken of is er een sterke ammoniaklucht? Waar zitten de dode hoeken wat betreft ventilatie van een stal? Ook telt de richting waarin een stal is gebouwd. De wind komt in 65 procent van de gevallen uit het zuidwesten, is de ervaring. Een rookproef geeft inzicht.

Drie keuzes

'Wie kiest voor ventilatoren, heeft drie keuzes. U kunt kiezen voor dwarsventilatie, lengteventilatie of het stimuleren van de natuurlijke nokventilatie' zegt Peter van der Putten, accountmanager bij Vostermans Ventilation in het Limburgse Venlo.

'Deze mogelijkheden zijn ook te combineren. Onze korfventilator met een diameter van 1,3 meter heeft een kegelvormig bereik van 15 meter ver en 7 meter breed en kan dus een dubbele boxrij bestrijken', legt Van der Putten uit.

Hoogte

Volgens de accountmanager moeten de korfventilatoren op minimaal 2,7 meter hoogte worden opgehangen. Ook moeten ze onder een hoek van 20 graden naar beneden gedraaid staan voor een maximale werking op de koeien. Kleinere ventilatoren met een fijnmazige bescherming kunnen veilig lager hangen.

'Wij kiezen in de meeste gevallen voor de luchtcirculatie in de lengterichting boven de boxrijen. Hoewel je bij dwarsventilatie direct lucht van buiten aanzuigt, heb je veel meer ventilatoren nodig. Elk spantvak één. Dat is een duur verhaal', stelt Van der Putten.

'Dat geldt ook voor de stimulatie van de natuurlijke nokventilatie. Alleen bij lengteventilatie kun je door alleen ventilatoren boven de boxrijen te hangen al een goed resultaat behalen.'

Natuurlijke ventilatie

Hendrik Jan van Dooren, onderzoeker bij Wageningen Livestock Research, waarschuwt dat lengteventilatie de natuurlijke ventilatie soms dwars kan zitten. 'Heb je het doel om meer frisse lucht van buiten binnen te krijgen, dan kunnen ventilatoren in de lengterichting van de stal het natuurlijke ventilatiepatroon verstoren. Wil je interne luchtcirculatie, dan zijn ventilatoren in de lengterichting een goed idee.'

In de wereld van klimaatbeheersing geldt een aantal vuistregels. Zo wordt ervan uitgegaan dat 1 kilo aan dier ongeveer 1 kuub verse lucht per uur nodig heeft. Dat is goed om te weten bij meer gesloten stallen. Voor luchtcirculatie is er een verkoelend effect bij een luchtsnelheid boven de 2 meter per seconde. Behalve verkoeling verjaagt een luchtsnelheid boven de 2,5 meter per seconde ook vliegen.

Ruimte vrijhouden

Belangrijk is om achter de ventilator minimaal 1,5 meter vrij te houden voor voldoende aanzuiging van lucht. Voor zoveel mogelijk luchtsnelheid moeten de ventilatoren recht achter elkaar hangen.

In tegenstelling tot vroeger wordt ervoor gewaarschuwd om de ventilatoren niet bij de voergang te hangen. Ze kunnen het voer te veel uitdrogen, zodat de koeien vooral brok vreten met pensverzuring tot gevolg. Ook verhoogt het aantal damslapers en dus uierontstekingen door de koele roosters achter het voerhek.

Een ventilator met een korf geeft minder weerstand, maar een ventilator met vierkante mantel stuurt de luchtstroom gerichter.

Let op met frequentieregelaar

Wat betreft de aansturing is er keuze tussen een aan-uitschakelaar, een transformator met verschillende standen voor snelheid of een aansluiting op een thermostaat of klimaatcomputer. Ook is er de duurdere frequentieregelaar, maar daar waarschuwt Van der Putten voor.

'Een ventilator werkt het meest efficiënt als hij op volle toeren draait. Dus voor een besparing in energieverbruik hoef je het niet te doen. Ook is een speciale stroomkabel nodig in tegenstelling tot de ventilatoren op een aan-uitschakelaar of transformator. Als dit niet goed is aangelegd, kan dit storingen veroorzaken op sensoren in de stal.'

Plafondventilatoren

Behalve voor axiaalventilatoren wordt er ook vaak voor een of meer grote HVLS- (High Volume Low Speed) ofwel plafondventilatoren gekozen. Deze hebben soms een diameter tot ruim 7 meter en brengen een grote luchtstroom van boven naar beneden op gang, met een bereik van ruim 40 meter. Ze staan bekend om het lage geluidsniveau en verbruiken minder energie dan meerdere axiaalventilatoren.

Van Dooren maakt daarbij wel een kanttekening. 'De warme lucht zit juist bovenin, dus die breng je dan naar de koeien. Ook is zo'n ventilator niet specifiek gericht op een boxrij of voerhek.' Een dergelijke grote ventilator past ook niet in elke stal wat betreft dakconstructie met steunpalen.

Water vernevelen

Een opkomend systeem is water vernevelen op hoge druk. Dit wordt vaak boven het voerhek gedaan. Het is een lokmiddel om te vreten en het water kan worden afgevoerd via de roosters zonder dat de boxbedekking nat wordt, met broei en kiemen tot gevolg.

Deze verneveling is goed te combineren met ventilatoren. Verneveling zorgt voor adiabatische koeling. Daarbij wordt de lucht gekoeld door verdamping van water. 'Je moet wel zorgen dat de luchtvochtigheid niet te hoog wordt', zegt Van Dooren.

Grove druppel helpt beter

Met luchtcirculatie is dan de warmte via verdamping uit de koe en de stal te krijgen. De luchtvochtigheid verhogen werkt contraproductief. Dan kan de warmte nog niet verdampen. Een oplossing kan zijn om juist een grovere druppel te gebruiken, zodat het dier echt nat wordt. Dit vocht kan wel verdampen.

Een belangrijke hittestressindicator hierbij is de Temperature Humidity Index (THI) omdat deze behalve naar de temperatuur ook kijkt naar de luchtvochtigheid.

Buisventilatie

Nog een mogelijkheid is buisventilatie in de stal. Via overdruk in een stelsel van dikke flexibele buizen met kleine nozzles wordt een luchtstroom direct boven de boxen gebracht en zo gericht gekoeld. Het systeem neemt een prominente plek in de stal in, maar het voordeel van deze methode is dat er bij elke nozzle verse lucht in de stal wordt gebracht.

Deze komt afhankelijk van de installatie ook tot laag bij de grond, wat bij ventilatoren niet altijd het geval is. De ventilator die de overdruk maakt, is daarbij buiten de stal geplaatst en geeft zo binnen geen geluidsoverlast.