Zonder derogatie verder. Wat is de impact?

'De consequenties zijn groot, want je mag per hectare 20 kuub minder mest aanwenden', zegt adviseur Sjon de Leeuw van PPP-Agro Advies. 'Dat betekent extra mestafzet.'

Aangezien de totale gebruiksnorm gelijk blijft en boeren hun planten willen blijven voeden, vullen ze dit gat op met kunstmest. 'Dit is de omgekeerde wereld, wat blijft er dan over van de kringloopgedachte?', benadrukt De Leeuw. 'Voor de productie van kunstmest is veel energie nodig en dat is momenteel enorm duur. Terwijl boeren het bruine goud uit de mestkelder moeten afvoeren.'

Niet alleen stikstof is nodig om gras- en maisplanten te voeden, ook fosfaat en kalium moeten weer worden aangevoerd. Daarnaast gaat ook kostbare organische stof verloren waar de huidige gewassen dringend behoefte aan hebben. Dat zorgt volgens de adviseur voor meer transportbewegingen en CO2-uitstoot.

Kostenpost

Deskundigen zijn aan het rekenen geslagen, want wat gaat het eventueel verdwijnen van de derogatie de boer kosten? Adviseur Ap van der Bas van DLV Advies rekent met een kostenpost van 250 tot 300 euro per hectare voor extra mestafzet en kunstmestaankoop. 'Je zal maar 100 hectare hebben. En je krijgt daar niets voor terug. Sterker nog, voor het bodemleven is het funest', vreest ook hij.

Een andere optie om het wegvallen van de derogatie op te vangen, is extensiveren. Maar grondaankoop is duur. Grondprijzen van 70.000 euro per hectare werken dan niet mee.

Bestuurslid Jos Verstraten van de LTO-vakgroep Melkveehouderij zit in zijn kostenberaming veel hoger dan Van der Bas. Verstraten rekent met 300 tot 600 euro per hectare. Hij verwacht dat dit de doodsteek is voor een deel van de boeren. Het is volgens hem een rampscenario.

'Sommige melkveehouders zullen concluderen dat dit ook het doel is van dit hele circus. Maar dat geloof ik niet. Het is een ongelukkige samenloop van omstandigheden die sommige partijen wel heel goed uitkomt', stelt het LTO-bestuurslid.

Verstraten maakt zich zorgen om de toekomst van een grote groep bedrijven. Mocht er een streep door de derogatie gaan, dan wordt per direct het perspectief van boeren ontnomen. 'Vervolgens moeten ze daarop anticiperen zonder een plan B.' Dat is onmenselijk en onmogelijk, benadrukt hij.

Als voorbeeld noemt Verstraten de discussie over de inzet van kunstmestvervangers. 'De politiek spreek hierover met mooie woorden, maar ondertussen is er nog niks geregeld.'

'We zien het wel'

Het gros van de derogatiebedrijven gokt erop dat de derogatie blijft. Dit voorjaar stemden ze hun bemestingsplan af op 250 (of 230) kilo stikstof uit dierlijke mest. Dat plan blijven ze nu volgen, ziet Van der Bas. 'Ze zien wel hoe het dit jaar afloopt. Als de regels zo laat bekend worden gemaakt, kunnen ze er nu niet meer op anticiperen, is hun mening.'

Zijn advies is om je aan de 170 kilo stikstof per hectare te houden en de rest van de dierlijke mest op te slaan of af te voeren. Afvoer in het voorjaar is goedkoper omdat de mestmarkt dan minder onder druk staat. Maar mogelijk kunnen sommige boeren hun mest kwijt op de graanstoppels bij een akkerbouwer.

Van der Bas verwacht wel mestopslagproblemen bij melkveehouders. 'Probeer dan een mestkelder of silo te huren van een gestopte melkveehouder.' Veel effect op de kunstmestmarkt verwacht hij niet. Akkerbouwers zien dierlijke mest doorgaans liever dan kunstmest, zeker als ze nog geld toe krijgen.

Milieudelict

Maar wat als je wel bent uitgegaan van 250 (of 230) kilo stikstof uit dierlijke mest per hectare en op 15 september zet de Europese Commissie een streep door de derogatie? Heb je dan een milieudelict gepleegd?

Volgens bestuurder Jos Verstraten van LTO Melkveehouderij heb je pas derogatie als je ook daadwerkelijk een ontheffing hebt gekregen. 'Daarentegen gaf landbouwminister Henk Staghouwer eerder het signaal af dat hij er vertrouwen in had. En het is niet vreemd dat boeren daarop acteren. In voorgaande jaren ging het ook zo en kwam er uiteindelijk toch derogatie.'

Mocht de overheid boeren met terugwerkende kracht wel op het matje roepen, dan vindt Verstraten dat onbehoorlijk en onfatsoenlijk bestuur. 'Na zestien jaar derogatie en de offers die de sector daarvoor bracht, is het onbestaanbaar dit per direct te verliezen.'

'Hoe duurzaam is gesjouw met mest?'

Peter van Roessel is melkveehouder in het Brabantse Haarsteeg, hij melkt honderd koeien en heeft 40 hectare grasland, 5 hectare mais en 20 hectare natuurland in gebruik. Hij schat de kosten bij afschaffing van de derogatie op 14.600 euro per jaar.

Van Roessel windt er geen doekjes om: 'De politiek pakt ons enorm hard aan. Ik heb nog nooit een mestoverschot gehad, al zit ik wel tegen de bovengrens aan. Zonder derogatie moet ik 800 kuub mest gaan afvoeren, dat kost me 8.000 euro.'

Hij probeert altijd positief naar het mestprobleem in Nederland te kijken. Van Roessel heeft een putloze stal uit 2013 en scheidt bewust de dikke fractie, dunne fractie en gier. Daarnaast doet hij mee met een project om methaanuitstoot bij koeien te verminderen.

Zijn oplossingsbereidheid is groot, maar nu kan hij de politiek niet meer volgen. Hij wil gras blijven telen en moet, bij verlies van derogatie, dan voor 220 euro per hectare aan fosfaat- en stikstofkunstmest aankopen. Een kostenpost van 6.600 euro.

Het is een optie om mineralenconcentraat aan te voeren als kunstmestvervanger. Maar hij vraagt zich af hoe duurzaam dat is. 'Je bent namelijk constant mest door Nederland aan het versjouwen.'

'Ik liet derogatie aan me voorbijgaan'

Hij melkt 125 koeien op 47 hectare grond. Rob Wientjes is melkveehouder in Sint Anthonis en deed dit jaar niet mee aan de derogatie. Om meerdere redenen koos de Brabander voor rust in de bedrijfsvoering.

Voordat hij zijn verhaal begint, wil Wientjes benadrukken dat hij voor derogatie is en dat hij hoopt dat het blijft bestaan. Bij dezelfde voorwaarden als afgelopen jaren, zal hij dan zeker weer meedoen. Maar dit jaar liet hij het aan zich voorbijgaan.

Deze keuze geeft hem rust, want hij weet waar hij aan toe is. Ook past het dit jaar beter in zijn bouwplan. 'Ik heb die regel van 80 procent gras losgelaten en ruil mijn grond uit met een akkerbouwer, hij teelt er aardappelen op. Dat doe ik elk jaar. Maar nu was de puzzel van het bouwplan zo complex, zonder derogatie paste het beter.'

Dat hij 400 kuub meer mest moet afvoeren tegen een tarief van 11 euro neemt hij op de koop toe. Wel liet hij zoveel mogelijk maispercelen zelf op naam zetten bij de gecombineerde opgave, zodat hij extra mest kan plaatsen. Eerst stonden die op naam van de akkerbouwer, waardoor Wientjes kon voldoen aan 80 procent gras. Het tekort aan mest voert hij aan met kunstmest. Dit jaar was dat 300 kilo zuivere stikstof extra, vergeleken met andere jaren.

'Kringlooplandbouw gaat verloren'

Melkveehouder Fedde van der Meer in het Drentse Nieuw-Buinen begrijpt de politiek niet meer. Hij doet aan derogatie, zijn bedrijf is in balans en scoort goed op de kringloopwijzer.

Ook het nitraatgehalte in zijn grondwater zit keurig onder de richtlijn. Nu moet Van der Meer veel dierlijke mest gaan afvoeren en kunstmest aankopen. 'Ik vraag me af: hoe duurzaam zijn we dan nog?'

De melkveehouder heeft 120 melkkoeien en 60 hectare grond. Daarnaast telt zijn melkveebedrijf nog 10 hectare natuurgrond. Hij is jarenlang fanatiek bezig geweest met de kringloopgedachte. De mineralen op zijn bedrijf worden goed benut. Een klein beetje mest gaat naar de buurman die er zijn akkerbouwpercelen mee voedt.

'We doen ons best om duurzaam te produceren', zegt Van der Meer. 'En eerlijk, ik had daar ook aardigheid in. Maar nu worden we afgestraft en dat is enorm demotiverend.'

De politiek maakt keuzes die Van der Meer niet meer kan volgen. Zelfs met derogatie ziet hij een achteruitgang van de mineralenbalans in de bodem, laat staan hoe dit zal zijn als hij de gift van dierlijke mest moet laten zakken. 'Het gehalte aan fosfaat en kali loopt terug. Dat wordt vaak vergeten.'