Stikstofverlies veenweiden beperkt door low-tech aanpassingen

De agrarische sector staat voor een grote uitdaging om de stikstofuitstoot verder te beperken. Op veengronden, die vooral bestaan uit grasland voor melkveebedrijven, is veenoxidatie een complicerende factor. De afbraak van veen zorgt niet alleen voor bodemdaling en de uitstoot van broeikasgassen, maar draagt ook bij aan de aanzienlijke stikstofverliezen in het veenweidegebied. Daarbij gaat het jaarlijks naar schatting om gemiddeld jaarlijks 210 kilo stikstof per hectare.

Met zijn onderzoek heeft Pijlman willen achterhalen of je met low-tech aanpassingen zoals minder kunstmest en ecologische innovaties zoals smalle weegbree de stikstofkringloop meer kunt sluiten. 'Dat kan nooit helemaal, maar ik wilde onderzoeken of je de stikstofkraan een beetje meer kan dichtdraaien.'

Grote voorraad

In de bodem zit een grote voorraad stikstof, waarvan een deel via de lucht en het water verloren gaat. Jaarlijks wordt dit aangevuld met (kunst)mest. Daarom verkende de onderzoeker of de bestaande voorraad efficiënter is te benutten. In het voorjaar is de stikstoflevering uit de bodem te laag, maar vanaf de zomer kan gras voldoende stikstof opnemen die uit de bodem vrijkomt.

Door hier slim op in te spelen, is minder kunstmest nodig en worden de stikstofverliezen verkleind, blijkt uit de studie. Dat klinkt simpel, maar volgens Pijlman is het best spannend voor boeren om minder te bemesten. 'Ondernemen is ook risicomanagement, dus boeren zitten liever aan de veilige kant. Ook vraagt deze aanpak best wat rekenwerk. Niet iedereen ziet dit puzzelen zitten.'

De onderzoeker signaleert dat het veenweidegebied vooral uit grasland bestaat. Dit bevat veel eiwit en relatief weinig energie. Melkveehouders compenseren dit door energierijk mais te kopen en bij te voeren.

4 procent minder eiwit

Pijlman ziet minder eiwitrijk gras als een optie. 'We hebben daarom een Engels raaigras gebruikt dat ook op zandgronden een lager eiwitgehalte laat zien. Op veengrond kwamen we daarmee tot 4 procent minder eiwit in het gras. Ook in de mest gaat dan het stikstofgehalte met ongeveer 4 procent omlaag. Dat is echt best een stap.'

Ook het inzaaien van smalle weegbree tussen het gras heeft een positief effect en leidde tot een geschatte afname van 37 procent van de lachgasuitstoot, een belangrijk broeikasgas. De resultaten overtroffen iedere verwachting. 'We wisten dat weegbree nitraatafbraak kan remmen en concurrentievoordeel heeft ten opzichte van gras. Toch hadden we niet verwacht dat dit ook in stikstofrijke condities zou gelden', zegt de onderzoeker.

Dit biedt volgens Pijlman mogelijk ook potentie bij andere bodemtypes. Wel plaatst hij een kanttekening: 'Het is een uitdaging om weegbree in de grasmat te houden, want het verdwijnt vaak in enkele jaren.'

Lisdodde als redmiddel

Een vierde studie betekent een radicalere verandering: het telen van lisdodde met hoge grondwaterstanden. Lisdodde kan tot 5 procent van het ruwvoer van de koeien vervangen, maar kan ook als isolatiemateriaal worden gebruikt. Dat laatste kan een lucratief alternatief zijn. 'De voederwaarde ligt wel lager, maar er zijn dus andere businessmodellen denkbaar. In Engeland kijken ze of ze het pluis uit lisdodde als alternatief voor de voering van jassen kunnen gebruiken', weet Pijlman.

Lisdodde is volgens de onderzoeker vooral een interessante optie op percelen die te nat worden voor gras, maar waar het waterpeil niet verder omlaag kan of mag. Bovendien worden ook de veenoxidatie en de bodemdaling sterk afgeremd.

Stikstofwinst 7 procent

De hele agrarische sector moet op basis van de stikstofwet de uitstoot van ammoniak met 50 procent terugdringen voor 2035. Pijlman: 'Als je deze innovaties combineert, kun je 7 procent stikstofwinst winnen op bedrijfsniveau. In combinatie met andere maatregelen kun je een eind komen, maar boeren weten nu niet goed waar ze staan.'

Het is volgens de onderzoeker lastig om de sectoropgave te vertalen naar bedrijfsniveau. Ook verschilt de stikstofopgave per gebied. Als de veestapel afneemt, krijgen andere bedrijven juist meer ruimte. 'Het zou boeren helpen als er een norm per hectare komt en dat ze weten met welke maatregelen ze op de goede weg zitten', besluit de onderzoeker.