Ook Britten concluderen dat kans op verspreiding vogelgriep via ventilatie nihil is

In het onderzoek in het Verenigd Koninkrijk is gekeken naar het aantal virusdeeltjes dat uit een stal met besmet pluimvee komt. Daaruit blijkt dat op een afstand tot hooguit 10 meter buiten de stal infectieuze vogelgriep is te vinden, dus virus dat nog levend is en andere vogels kan besmetten. Tot een meter of 60 wordt het vogelgriepvirus ook nog wel gevonden, maar dat is niet meer infectieus. De kans dat vanuit een besmette stal een ander bedrijf besmet raakt, is dus heel klein.

De uitbraken die er in Nederland zijn geweest bevestigen dit beeld, volgens Elbers. 'Op bedrijven met meerdere stallen raakt doorgaans maar één stal als eerste besmet. Zou het virus via de lucht zijn verspreid, dan zouden veel vaker meerdere stallen tegelijk besmet raken.'

Zeer kleine kans op insleep via lucht

Het onderzoek dat WBVR zelf heeft uitgevoerd heeft ook al laten zien dat de kans dat het virus via besmette wilde vogels door de luchtinlaat de stal inkomt, erg klein is. Voor het verspreiden via de lucht zou de mest van besmette wilde watervogels eerst moeten verstoffen. Die kans is heel klein in het najaar, de winter en de lente.

Daarnaast is het virus allang afgestorven en niet meer infectieus wanneer de mest verstoft doordat deze sterk verdroogd is. Ook de kans op insleep via aerosolen, waarbij het virus dat door vogels is uitgehoest of via de adem is uitgestoten en is gebonden aan stof of vochtdruppeltjes, is klein. Dat kan alleen op heel korte afstand, minder dan een meter.

Vogelgriep zou theoretisch kunnen binnenkomen door de luchtinlaat via besmette veertjes die binnenwaaien. In laboratoriumomstandigheden blijft het virus lang infectieus, weet Elbers. 'Het virus zit op de uiteinden van de pen en het beschermende laagje daaromheen.'

Maar tot nu toe is onderzoek aan vogelgriepvirus in veren alleen uitgevoerd onder laboratoriumomstandigheden, vervolgt de WBVR-onderzoeker. 'Dit gebeurt door eenden te besmetten en euthanaseren, de veren uit te trekken en deze te bewaren en onderzoeken op virus. Dergelijke omstandigheden en processen zullen in het veld nooit voorkomen. Het is daarom moeilijk om deze resultaten te vertalen naar de praktijk.'

Windbreekgaas wel zinvol

Daarmee wil Elbers niet zeggen dat windbreekgaas voor de luchtinlaat niet zinvol is. 'Je maakt de mogelijke kans op insleep van vogelgriep in ieder geval nog kleiner en je verkleint de kans op insleep van andere ziektekiemen. Bij vleeskuikens is bijvoorbeeld insleep van campylobacter via stof of vliegen een risico en dat kun je daarmee voorkomen.'

Bij de grote uitbraak van vogelgriep in 2003 is mogelijk wel enige verspreiding geweest via de lucht naar andere bedrijven. 'Maar toen ontdekten we veel te laat dat het om vogelgriep ging, er werd eerst aan andere pluimveeziekten gedacht', geeft Elbers aan.

'Voordat duidelijk was dat er sprake was van vogelgriep, waren al heel veel dieren besmet en gestorven. En dus was er veel virusuitscheiding', vervolgt Elbers. 'De meeste verspreiding naar andere bedrijven is toentertijd ook gegaan door onderling contact via transport, personen, eiertrays enzovoort. Daarvan hebben we veel geleerd en we zijn er in Nederland steeds beter in geworden om dit te voorkomen. In Nederland is de kans op verspreiding tussen bedrijven heel klein geworden.'

Snel melden en ingrijpen

Pluimveehouders zijn alert op vogelgriep en melden een mogelijke besmetting tegenwoordig heel snel. Is het inderdaad vogelgriep, dan wordt ook snel ingegrepen. Dat het pluimvee in de andere stallen op eenzelfde bedrijf dan nog gezond is, kan meerdere redenen hebben. Elbers: 'We grijpen zo snel in, dat we de eventuele kleine hoeveelheid virus bij de dieren in andere stallen niet kunnen aantonen als ze ook besmet zijn, maar nog geen ziekteverschijnselen vertonen.'

En door de goede bioveiligheidsmaatregelen die de pluimveehouders toepassen intern binnen het bedrijf, waardoor het virus niet van stal naar stal wordt versleept, is er volgens Elbers een kans dat de dieren ook nog niet besmet zijn. 'Maar dat weet je niet zeker, je zou heel veel dieren moeten bemonsteren om daarachter te komen. En je kunt er ook niet op wachten. Dus je zult wel een heel bedrijf moeten blijven ruimen.'

Water en grasland risicofactoren

Duidelijk is dat de vogelgriepuitbraken van de afgelopen jaren vrijwel altijd op zichzelf staande uitbraken waren. De bedrijven zijn besmet geraakt met virus van wilde vogels. Op de een of andere manier komt de mest van de besmette vogels de stal binnen. Die kans is duidelijk groter als er veel wilde vogels dicht bij de stal kunnen komen.

Water en grasland dicht bij de stal trekken watervogels aan en maken het risico dus groter. Staan er veel bomen of een aaneengesloten bos in de directe omgeving van de stallen, dan komen de watervogels er ook niet dichtbij. Dat werkt dus beschermend en het zal ook gelden voor vrije uitloop.

De grote vraag is via welke route de besmette mest van de vogels de stal binnenkomt. Want met de langdurige ophokplicht was er geen direct contact tussen besmette wilde vogels en pluimvee mogelijk, terwijl dieren in stallen toch besmet zijn geraakt. Een mogelijke route is dat muizen of ratten de mest meenemen naar binnen. Maar dat is nog geen bewezen risicofactor, want het ongedierte dat rond de stallen is gevangen, bleek bij onderzoek niet besmet te zijn met vogelgriep.

Onderzoek naar een mogelijke insleep via insecten loopt nog. Net als onderzoek dat het toch binnenkomt via insleep door personen. 'We komen steeds dichterbij', meldt Elbers. 'Maar zekerheid over de insleeproutes kunnen we nog niet geven. Daartoe zouden we eigenlijk meerdere pluimveebedrijven dagelijks moeten monitoren, zodat we exact het moment van de besmetting meemaken en dan te weten komen hoe het virus de stal is binnengekomen. Dat lukt helaas niet. Dus het blijft toch een beetje zoeken naar een speld in een hooiberg.'