Kink in de kabel richting beter leven voor vleeskuikens

Het rapport 'Gevolgen van de omslag naar Beter Leven keurmerk 1 ster vleeskuikens in de Nederlandse retail' van Wageningen University & Research begint als een goednieuwsshow. De omschakeling naar 1 ster van het Beter Leven-keurmerk is gemiddeld genomen 'aantoonbaar en betekenisvol beter voor kuikens en moeders'.

De dieren zijn minder vatbaar voor ziekte, waardoor antibiotica vrijwel overbodig zijn. Het werkplezier van vleeskuikenhouders groeit en bedrijfseconomisch is een omschakeling goed te verantwoorden: de vaste ketenafspraken en de hogere opbrengstprijs wegen op tegen de exploitatiekosten en investeringen.

Maar de consequenties voor het milieu zijn diffuus. Met bijna 40 procent minder dieren zullen de geurbelasting en de fijnstofemissie op stalniveau vergelijkbaar of lager zijn. De ammoniakemissie, die per dierplaats groeit, kan mogelijk zelfs op stalniveau toenemen.

Met die voorlopige conclusies zit de omschakeling direct op slot, ziet Dick Schieven van de Nederlandse Vakbond Pluimveehouders. Hij zit in de Regiegroep Scale Up Kip 1 Ster. Alle partijen rond het Beter Leven-keurmerk brengen hierin de knelpunten in beeld en dragen mogelijke oplossingen aan.

'In heel Nederland kan er opeens niets meer', constateert Schieven. 'Ambtenaren geven geen omgevingsvergunning meer af met de huidige onduidelijkheid over de ammoniakuitstoot, laat staan dat een aanpassing in de natuurbeschermingswetvergunning mogelijk is. Honderden pluimveehouders kunnen nu geen uitloop bouwen.'

Borgstellingsfonds

Daarnaast trappen de banken op de rem en durven veehouders die wel de ruimte of een nieuwe vergunning hebben, de investeringsstap nu niet te zetten. 'We hebben als werkgroep voorgesteld om een borgstellingsfonds in te richten, waar ondernemers op terug kunnen vallen, maar daar wil de minister niet aan', zegt Schieven.

Wel krijgen de deelnemers aan het Beter Leven-keurmerk wat respijt: ze kunnen drie jaar in plaats van twee jaar volgens het keurmerk produceren zonder uitloop. Dan moeten ze wel aan alle andere voorwaarden voldoen.

Politieke keuze

'Dat de ammoniak nu zo'n zware stempel drukt, is wrang', vindt Schieven. 'Het stikstofdossier lijkt een politieke keuze om de sector te verkleinen. Het is de vraag hoever de politiek wil gaan om boeren perspectief te bieden in een veranderende markt. Voor ons is niet één concept heilig. We blijven altijd kijken naar wat de markt vraagt.'

Hoe kan het dat met 40 procent minder kippen op stal de ammoniakemissie in het meest sombere scenario toch toeneemt? Volgens Bram Bos van Wageningen University & Research spelen meerdere factoren een rol. 'Allereerst bevat kippenmest veel stikstof. Dat maakt het ook zo'n goede meststof. Vanuit de stikstof ontstaat ammoniak, afhankelijk van het drogestofgehalte, de temperatuur en de rulheid.'

Vooral om de pootaandoening voetzoollaesies tegen te gaan, is het strooisel in de stal droger geworden. Bos: 'Maar het is niet zo droog dat de ammoniakvorming wordt stilgelegd. Sterker nog; het drogestofgehalte van de strooiselmest zit vrijwel altijd binnen de bandbreedte voor een maximale ammoniakvorming.'

Zo zijn er meer factoren. Met traaggroeiers zijn er minder rondes per jaar, staat de stal minder vaak leeg en zijn er op jaarbasis meer dagen met mest in de stal. De robuuste rassen zijn actiever, mede aangemoedigd door afleidingsmateriaal. Dat heeft tot gevolg dat de strooiselmest intensiever wordt omgewoeld. 'Dan krijg je ook meer ammoniak', zegt de wetenschapper.

Hoewel gedetailleerde metingen op stalniveau ontbreken, is er volgens Bos voldoende studie gedaan om 'een waarschuwing af te geven over de ammoniakuitstoot'. 'Onze resultaten zijn frustrerend en zuur vanuit het perspectief van meer dierenwelzijn, maar de reële conclusie op basis van wat we nu weten.'

Ook de Dierenbescherming slikt een bittere pil, zegt Marijke de Jong, programmamanager van het Beter Leven-keurmerk. Ze onderschrijft de onderzoeksresultaten, maar noemt ze wel 'contra-intuïtief'.

'Je gaat veel minder kippen houden en dan nog zou de ammoniakuitstoot hoger kunnen zijn', zegt De Jong. 'Dat voelt onlogisch. Daarnaast vind ik het lastig dat er domweg geen concrete cijfers zijn van de exacte ammoniakuitstoot, ook niet bij andere concepten.'

Veel interesse

Zo'n tweehonderd vleeskuikenhouders hebben een overdekte uitloop gebouwd, iets meer pluimveehouders hebben wel een vergunning gekregen of aangevraagd, 'maar durven nu niet meer te gaan bouwen'. Honderd ondernemers zouden graag de overstap maken naar het Beter Leven-keurmerk.

'Dat is begrijpelijk: ze krijgen een vast contract voor vijf jaar en de werkomstandigheden worden prettiger met minder gezondheidsproblemen bij de dieren', licht de programmamanager toe.

Volgens De Jong zijn met 1 ster de verschillen met de huidige concepten voor kippenvlees groot, vooral door de veel lagere bezettingsgraad en het daglicht in de stal. 'Daarnaast is er volop aandacht voor het milieu. Een langzaam groeiend ras eet gedurende het leven wel meer, maar de dieren hebben minder voereiwit nodig. Het voerverbruik bij de ouderdieren is lager en ze hebben een hogere eierproductie. Bij kuikens en ouderdieren is de uitval lager.'

Overheid aan zet

De Dierenbescherming en andere ketenpartijen vinden dat de overheid aan zet is. De Jong vreest dat meer ontwikkelingen richting een beter dierenwelzijn in de veehouderij onder druk komen te staan. 'Ons keurmerk is continu in ontwikkeling. Ook voor varkens en leghennen bekijken we met de ketenpartijen welke stappen we kunnen zetten. Zodra er verbouwingen nodig zijn, hebben we een probleem.'

De programmamanager vindt dat de Regeling ammoniak en veehouderij veel 'schijnzekerheid' biedt voor boeren. 'Wij bepleiten vooruitgang en geen stilstand. Geef boeren meer perspectief en een vangnet als de aanpassingen die ze aan de stal doen, juridisch onhoudbaar blijken. We willen toch niet dat de supermarkten straks gedwongen zijn om Beter Leven-kip uit België, Duitsland of Polen te halen?'

Strooisellaag struikelblok

Volgens Bos is vooral de huidige strooisellaag in de stal het struikelblok. 'We creëren een microbiologisch actieve laag in de stal en laten kippen in hun eigen mest rondscharrelen. Die mest wil je juist zo snel mogelijk uit de stal hebben.'

Ontwikkelingen zoals een mestschuifel, waarbij de kleine mestdeeltjes worden afgevoerd, zijn nog niet praktijkrijp. 'Van innovaties als deze verwacht ik ook dat ze eerder zullen landen bij de leghennen. Bij vleeskuikens zou je de substraatlaag veel vaker in en uit de stal moeten halen en reinigen. Dat maakt het economische en praktische plaatje lastiger', stelt de onderzoeker.

Speelruimte

Volgens Bos is er 'speelruimte nodig' voor ondernemers en die biedt de huidige stikstofwetgeving allerminst. 'Terwijl systemen door aanpassingen, zoals de keuze voor droger strooisel, wel veranderen. Daarnaast zijn vernieuwingen in houderijsystemen lastig als elke speelruimte bij voorbaat weg is.'

De onderzoeker noemt het 'doodzonde' dat de omschakeling naar het Beter Leven-keurmerk nu stilligt. 'Het is een unieke samenwerking vanuit de markt die betekenisvol is voor de dieren, de veehouders en de integrale verduurzaming van de sector.'

De Jong: 'We hebben als keten zelf gekozen om veel minder dieren in Nederland te houden. Dat is toch ook wat de overheid graag wil?'