Gebiedsfinanciering oplossing voor ambities gebiedsgerichte aanpak

Gebiedsfinanciering is een oplossing die internationaal al meer wordt toegepast bij grote projecten, maar in Nederland nog maar beperkt. Deze financiering vergt een lange adem. Enkele voorlopersprojecten hebben de potentie al wel aangetoond.

Kern van gebiedsfinanciering is braakliggende inkomstenbronnen in gebieden te ontginnen en deze vrij te maken voor opgaven in dezelfde regio's. Dat ontginnen is een uitdaging, zegt voorzitter Dennis Kerkhoven van Gebiedscoöperatie Rivierenland. Hij gaf onlangs een presentatie over gebiedsfinanciering bij een bijeenkomst over natuurinclusieve landbouw.

Optimale mix

'Kern is de opbouw van een portfolio aan projecten en cases die elkaar versterken om daarmee een optimale mix te genereren van gezonde kasstromen en ecologische en sociale meerwaarde. De boer is bekend met verschillende kasstromen. Zie het als een gemengd bedrijf op gebiedsniveau', licht Kerkhoven toe.

Gebiedscoöperatie Rivierenland opereert tussen Culemborg, Maasdriel en Neder-Betuwe en is een voorlopersproject voor gebiedsfinanciering. Opgericht in 2014 werkt de coöperatie aan een gebiedsagenda gericht op brede welvaart, economische ontwikkeling, klimaat, energietransitie, gezondheid, voedsel, biodiversiteit, mobiliteit en wonen.

De coöperatie werkt met opgavetafels die per project financiers en investeerders zoeken. Dat kunnen grote partijen zijn als pensioenfondsen, maar ook bijdragen van gemeenten en provincies, verpachters of lokale burgerinitiatieven zoals crowdfunding.

'In Rivierenland genereren we met een windpark, een autodeelsysteem en het snellaadstation WattHub voor zwaar materieel miljoenen euro's die we in een duurzaamheidsfonds stoppen. Daarmee creëert het gebied als het ware een eigen portemonnee', zegt Kerkhoven.

Windpark Deil van de energiecoöperatie Betuwewind is de belangrijkste inkomstenbron. Afhankelijk van de energieprijs worden hier miljoenen euro's verdiend. Niet voor aandeelhouders of stakeholders, maar voor streekholders die gezamenlijk doelen bepalen. 'Dit kan een partij niet alleen. Onderling vertrouwen opbouwen is cruciaal. Je moet 'totaalvoetbal' spelen. Er wordt te vaak gepingeld. Zoals Johan Cruijff zei: je gaat het pas zien als je het doorhebt.'

Premie voor lokale producten

Een agrarisch project dat voortkomt uit de aanpak in Rivierenland is De Fruitmotor, een ketencoöperatie van telers, verwerkers, verkooppartners en consumenten. Deze brengt lokale producten op de markt die geproduceerd zijn met aandacht voor biodiversiteit, bodem en landschap. Telers krijgen daarvoor een extra premie.

De Fruitmotor was dit jaar weer een van de begunstigden uit het duurzaamheidsfonds van Betuwewind. Daardoor kan het verder met de aanleg van een groen-blauw lint dat een vlinderroute moet creëren van Tiel naar Eck en Wiel.

De West Betuwse Bouwboeren kregen een bijdrage voor een samenwerkingsproject met de bouwsector. Met de teelt van vezelgewassen wordt een duurzame waardeketen gecreëerd. Boeren werken daarbij aan herstel van de biodiversiteit, bodem en landschap.

Geld niet naar buitenlandse investeerders

Alex Datema, directeur food en agri bij Rabobank, leidde de bijeenkomst over natuurinclusieve landbouw. Hij ziet gebiedsfinanciering als een goede manier om gelden binnen een regio te houden. 'Wat je nu ziet, is dat opbrengsten uit wind- en zonneparken naar buitenlandse investeerders gaan. Dat moeten we zien te voorkomen.'

Dergelijke projecten bieden geen oplossingen voor de korte termijn, erkent Datema. 'Dit zijn geen plannen die een boer alleen kan ontwikkelen. Je moet per gebied inventariseren waar de kansen liggen.'

Alvast gaan roeien

Het van de grond krijgen van dergelijke projecten kan wel tien jaar vergen. Dat mag geen reden zijn om er niet mee te beginnen, vindt Datema. 'Ik was bij stichting Heg & Landschap die twintig jaar bestaat. Met vrijwilligers heeft die stichting kilometers aan heggen en houtwallen hersteld. Hun slogan 'niet wachten op de wind, maar beginnen met roeien' gaat ook hier op.'

Zien grote investeerders zoals banken en pensioenfondsen wel voldoende rendement in de financiering van dergelijke langjarige gebiedsprocessen? Die interesse is er zeker, stelt Evelien van der Kuil, partner bij adviesbureau TwynstraGudde en onder meer werkzaam voor het programmabureau voor de Agenda Natuurinclusief.

Investeerders stappen uit fossiel

Van der Kuil ziet bij grote investeerders meer kapitaal vrijkomen voor de financiering van groene diensten en projecten. 'Er is een uittocht gaande van investeringskapitaal uit sectoren die draaien op fossiele energiebronnen. In plaats daarvan zoeken die investeerders naar rendement in projecten die bijdragen aan maatschappelijke doelen zoals de energietransitie en vergroening.'

Voor een meer natuurinclusief Nederland staat niet alleen de landbouw voor een taak, maar ook sectoren als de industrie, woningbouw, wegenbouw, zorg en onderwijs moeten natuur veel meer integreren in hun activiteiten. Ook dat levert financiële middelen op, zegt Van der Kuil.

'Het is onderzocht dat patiënten sneller herstellen in een omgeving met meer groen. Dat drukt de zorgkosten en dat is winst. Je kunt ook denken aan restaurants die voedsel op de kaart zetten waarvan de productie bijdraagt aan meer biodiversiteit. De boer profiteert daarvan mee', licht Van der Kuil toe.
<hr/>

'Dit vraagt om politieke wil en lef'

'We zijn zo efficiënt geworden in Nederland dat we niet meer door onze eigen transitie kunnen gaan', zegt Kerkhoven. 'De overheid handelt traag. Het duurzame investeringsfonds van de overheid Invest-NL is hier nog niet mee bezig.'

De overheid kan garanties afgeven en daarmee als oliemannetje fungeren om andere financiers en investeerders aan boord te krijgen. 'Sinds de jaren zeventig doen we dit succesvol met de exportkredietverzekering. Nu is het tijd voor een transitiekredietverzekering voor ons eigen land en de ketens. Het kan, maar vraagt politieke en institutionele wil en lef om perspectief voor de lange termijn te geven', zegt Kerkhoven.

Gebiedsfinanciering draait om financiële risico's wegnemen bij de deelnemende partijen, legt Kerkhoven uit. 'Anders dan in veel andere landen zijn we het hier niet gewend om te betalen voor maatschappelijk diensten. Je moet dit omdraaien. Welke waarde hangen we aan meer biodiversiteit? Welke risico's lopen boeren als ze daaraan gaan werken? Die risico's moet je wegnemen. Zet de kwaliteit van landschap en natuur echt op de balans.'

Energie in lokale handen

Er wordt in Nederland al mee gepionierd. Kerkhoven wijst op projecten van de Vogelbescherming en Aardpeer en het klimaatfonds van de Rabobank. 'Maar het staat hier nog in de kinderschoenen. In een land als Denemarken is 80 procent van de energievoorziening in handen van lokale gemeenschappen.'

Boeren en tuinders spelen een grote rol bij gebiedsprocessen, maar in de agrarische sector heerst wantrouwen over de overheid. 'Dat herstellen kan alleen door te doen. De overheid moet boerenbedrijven echt gaan helpen de omslag te maken', vindt Kerkhoven.

'Uitkopen is niet de slimste weg. We moeten nieuwe waardeketens creëren. Daar zal de overheid soms regels voor moeten aanpassen. Bijvoorbeeld voor wat je mag met reststromen of afval uit voedselproductie', besluit Kerkhoven.