Alternatief voor kalenderlandbouw vraagt ook veel van boer

Velthof is als bodemkundige en senior onderzoeker Nutriëntenmanagement bij het team Duurzaam Bodemgebruik van Wageningen Environmental Research (WUR) actief. Daarnaast is hij voorzitter van de Commissie Deskundigen Meststoffenwet (CDM) die het ministerie van Landbouw adviseert op het gebied van het mestbeleid.

De bodemkundige verzorgde deze week een technische briefing in de Tweede Kamer. Waarbij hij de landbouwwoordvoerders van VVD, CDA, D66, GroenLinks-PvdA en ChristenUnie bijpraatte over wat nodig is om over te stappen van de door boeren verfoeide kalenderlandbouw naar een systeem van maatwerk op bedrijfs- of gebiedsniveau, ook wel stoffenbalans genoemd.

Inzaaidatum

De verplichte inzaaidatum van 1 oktober van vanggewassen op zand- en lössgronden is dit jaar voor het eerst van kracht en zorgt in de akkerbouw voor veel praktische problemen. Deze ingreep in de bouwplannen is afkomstig uit het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn.

Ondertussen wordt er al gesproken over het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn dat vanaf 2025 van kracht moet zijn. In de Tweede Kamer en de agrarisch sector klinkt een luide roep om daarin met alternatieven te komen voor kalenderlandbouw. Afgelopen dinsdag werden in de Kamer diverse moties aangenomen die het kabinet vragen daar werk van te maken.

Robuustheid en nauwkeurigheid

Een systematiek van maatwerk en stoffenbalans vraagt veel van boeren en tuinders die daarmee aan de slag willen, zegt Velthof. In een eerste advies aan het kabinet zet het CDM vraagtekens bij de robuustheid en de nauwkeurigheid van een dergelijk systeem. Het berekenen van het (lokale) nitraatoverschot in de bodem is complex. Ook is er twijfel of de daarvoor noodzakelijke betrouwbare data wel beschikbaar kan komen. Daarnaast zal het de administratieve lastendruk bij boeren verder verhogen.

Voordelen zijn er ook wel degelijk. Een bedrijfsspecifieke benadering, waarin boeren de vrijheid krijgen om zelfstandig maatregelen te kiezen en uit te voeren om aan de milieudoelstellingen te voldoen, is meer stimulerend en in theorie meer effectief dan een opgelegde generieke maatregel, houdt de CDM-voorzitter de Kamerleden voor.

Overigens zullen niet alle boeren van een stoffenbalans profiteren. Voor een boer op droge zandgrond kan het nadelig uitpakken, zegt Velthof. 'Nu wordt in een zandgebied nog met gemiddelden gerekend. Voor een boer op droge zandgrond kan een bedrijfsspecifieke opgave een aanscherping betekenen en voor een boer op natte zandgrond dat daar waarschijnlijk meer bemest kan worden.'

Fluctuaties in het weer

Boeren die met een stoffenbalans willen werken, zullen daarnaast veel meer gegevens moeten aanleveren. 'Door fluctuaties in het weer en opbrengsten kan dat het ene jaar goed en het andere jaar slecht uitpakken.'

Ook met maatwerk zal er gewerkt moeten worden met vanggewassen. En die later dan 1 oktober inzaaien, heeft nu eenmaal grote invloed op de stikstof die die gewassen kunnen binden, tonen praktijkonderzoeken aan. 'De dagen worden dan al snel korter en hoe minder daglicht hoe minder stikstof er opgenomen wordt.'

Een discussie die bij het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn gevoerd gaat worden, is of overal in Nederland nog wel dezelfde vormen van landbouw bedreven kunnen worden. 'Want nu nemen we generieke maatregelen die frustraties opleveren en niet altijd effectief zijn', zegt Velthof.

Emissie uit gewasresten

Een uitgangspunt kan zijn: geen uitspoelingsgevoelige gewassen op uitspoelingsgevoelige gronden. Bij het CDM wordt gewerkt aan een advies over deze afweging dat begin 2024 wordt verwacht. Velthof stelt wel dat het een lastige opgave is om dat per gewas en ras te bepalen.

'We weten bijvoorbeeld maar weinig van de emissie uit gewasresten die op het land achterblijven. Een vanggewas daarentegen is heel effectief. Misschien moeten we samen met de sector kijken naar het vaker toepassen van onderzaai.'

Verwachtingen temperen

Velthof tempert de verwachtingen over de voordelen die een stoffenbalans op het boerenerf gaat brengen. 'We moeten wel beseffen dat maatregelen ter voorkoming van nitraatuitspoeling bij maatwerk niet anders zijn dan bij generieke maatregelen.'

Dat verandert niet veel, geeft hij aan. 'Daarbij komt de lastige opgave om dit goed te controleren. De resultaten kunnen door wisselende omstandigheden jaar op jaar verschillen. Als je als boer dan een korting op je stikstofgebruiksnorm krijgt, kan dat bij een maatwerkaanpak ook tot frustraties leiden.'