Fotograaf brengt wereldwijde voedselketen in beeld

Als middelbare scholier werkte Van Lohuizen een zomer in een tomatenkas in Gouda. Veertig jaar later wist hij niet wat hij zag toen hij drie dagen fotografeerde en filmde bij Agro Care, een glastuinbouwbedrijf van ruim 80 hectare in het Noord-Hollandse Middenmeer. ‘Ik heb zelf ook geplukt. Om in te voelen wat het werk inhoudt en zo een beter beeld te krijgen van de sector. Ik sliep in een Polenhotel. Toen ik weer thuis kwam in Amsterdam, had ik het gevoel dat ik een buitenlandse trip had gemaakt.’

Feit is wel dat de Nederlandse overheid te veel heeft weggekeken en Europees is er geen regie

Kadir van Lohuizen, fotograaf en filmmaker

Behalve in de glastuinbouw nam Van Lohuizen in China, Saudi-Arabië, Verenigde Arabische Emiraten, Kenia en de Verenigde Staten een kijk in de keuken bij de groente-, zuivel- en vleesbedrijven. Van de zaadveredeling, productie en verwerking tot de supermarktschappen. Dat alles in combinatie met feiten en statistieken. ‘Ik wil met deze expositie geen oordeel vellen, maar mensen aan het denken zetten.’

Heeft u zelf een agrarische achtergrond?

‘Ik kom uit een stedenbouwkundig geslacht. Heel ver terug heb ik nog wel agrarische roots. Mijn voorouders hielden schapen in de Eierlandse polder op Texel. Zelf ben ik een echte stadsjongen. Mijn opa was directeur ruimtelijke ordening in Amsterdam en mijn vader stedenbouwkundige.’

Hoe kwam u op het idee voor Food for Thought?

‘In een eerdere documentaire heb ik de afvalstromen in beeld gebracht bij zes megasteden op de wereld. Voedsel maakte daar onbedoeld onderdeel van uit. Het schokte me dat wereldwijd een derde van het eten wordt weggegooid. Bij de serie over de zeespiegelstijging zag ik de worsteling van boeren langs de kust, door verzilting van hun land.

‘Vooraf wilde ik sowieso een Nederlands hoofdstukje in de huidige reeks opnemen, maar vooral in China en het Midden-Oosten kijken. Toen brak covid uit en kon ik niet reizen. Ik was aan Nederland gebonden, zodat ik hier ben begonnen. Dat bleek uiteindelijk een ‘blessing in disguise’, want Nederland speelt wereldwijd een sleutelrol. Oneindig veel lijntjes lopen er hier van en naar Schiphol en de havens van Amsterdam en Rotterdam.’

Heeft dat u verrast?

‘Ik had vooraf geen vastomlijnd plan en ben er een soort van naïef in gestapt. Zonder vooroordelen. Ik heb sowieso een hekel aan journalistiek waarbij het materiaal bij elkaar wordt gezocht om een vooraf veronderstelde boodschap uit te dragen. Ik was oprecht nieuwsgierig en ben verwonderd door de schaalgrootte van het agrarische bedrijfsleven.’

‘Op zich wist ik dat Nederland relatief een grote speler was, maar dat we zo’n spilfunctie hebben in de wereld, kon ik niet bedenken. Ook ben ik volledig verrast door de schaalgrootte waarop sectoren hier opereren en de exportvolumes. Niet alleen voedsel, maar ook kennis. In China, Saudi-Arabië, Kenia was elke kas waarin ik fotografeerde en filmde gebouwd door Nederlanders. Ook in de zuivelindustrie is ons land leidend qua veestapel en technische innovaties.’

Was het eenvoudig om overal binnen te komen?

‘Dat is me echt tegengevallen. Niet alleen in landen als China en Saudi-Arabië kostte het doorzettingsvermogen en overredingskracht, ook in Nederland liep het stroef. Terwijl ik vooraf dacht eindelijk eens een iets eenvoudiger onderwerp aan te snijden.

'In de praktijk was het ongelooflijk lastig om ergens te mogen fotograferen en filmen. Er was veel wantrouwen. Covid speelde in het begin een rol, hoewel dat soms ook als excuus werd gebruikt om me buiten te houden. Sommige bedrijven heb ik vaker bezocht om persoonlijk mijn bedoelingen uit te leggen.’

‘Maar eerlijk is eerlijk, uiteindelijk hebben veel bedrijven hun medewerking verleend. Ik besef ook dat mijn bezoek best impact had. Bijna overal werkte ik onder begeleiding. En ik kom niet langs om binnen een half uurtje wat beelden te schieten. Dat zou ook niet correct zijn, want ik wil een goede weergave van de werkelijkheid geven. Dat kost tijd.’

Begreep u het wantrouwen?

‘Uiteraard. Ik ben maar een stadse jongen. De kloof met het platteland is groot. Alles is door de stikstofdiscussie sterk gepolariseerd. Daarnaast is er een heel systeem opgebouwd, van productie tot verwerking, dat niet zomaar te ontvlechten is. Alles hangt aan elkaar vast.

'Ik snap daarom dat boeren en tuinders het spannend vonden om mee te werken. Zij zijn afhankelijk van diegenen aan wie ze leveren. Wat dat betreft heb ik zeker meer begrip voor hun situatie gekregen.’

Waar ligt de oorzaak van het probleem?

‘Er is volgens mij niet één hoofdschuldige aan te wijzen. Feit is wel dat de Nederlandse overheid te veel heeft weggekeken en er Europees geen regie is. Bijvoorbeeld over welke sectoren waar het beste passen. Het ontbreekt aan daadkracht, die China bijvoorbeeld wel toont. Qua democratie is dat natuurlijk een heel ander land, maar daar heeft voedselzekerheid en - veiligheid sinds vorig jaar wel de hoogste prioriteit.

‘Er worden in China enorme inspanningen geleverd om dicht bij de stad te produceren. Korte ketens en minder import is het credo. Op de noordelijke steppes worden de grootst denkbare melkveebedrijven opgestart. Ook omdat het veevoer op de uitgestrekte vlaktes dichtbij kan worden verbouwd.’

‘Heel anders dan in Saudi-Arabië. Dat kocht in de Verenigde Staten enorme percelen om Engels raaigras te verbouwen voor hun vee. Het land investeert fors in de vlees- en zuivelproductie, ook voor de export, en transporteert al dat ruwvoer dus overzee. Net zoals we in Europa soja uit Noord- en Zuid-Amerika halen voor onze koeien, varkens en kippen. Voor het vlees dat vaak ook weer de hele wereld over wordt vervoerd. Wat dat betreft is het voedselsysteem volledig uit de rails gelopen.’

Welke rol speelt de consument daar in?

‘Veel burgers hebben de connectie met voedsel verloren, weten amper meer hoe een krop andijvie er uit ziet. Het romantische beeld van de boer die zelf zijn groenten op een lokale markt verkoopt bestaat natuurlijk niet meer. Al het voedsel is jaarrond beschikbaar. Seizoenen lijken er niet meer toe te doen.’

‘Dat alles is mogelijk door geïndustrialiseerde verwerking van producten en de enorme logistieke systemen die daaraan zijn verbonden. Boontjes geteeld, geoogst en gedopt in Kenia, liggen binnen een dag hier in de schappen. Hetzelfde geldt voor bakjes vers gesneden ananas. Elke dag weer.

'Mensen zullen wellicht begrijpen dat dit systeem niet houdbaar is. Boeren hebben perspectief nodig en moeten diversificeren. Sowieso is een omslag nodig, als gebieden in de toekomst onder water komen te staan door de stijgende zeespiegel.’

Heeft dit project uw eigen gedrag ook beïnvloed?

‘Ik eet bewuster en kijk beter waar het voedsel vandaan komt en hoe het is geproduceerd. Nogmaals: dit project is geen oproep om vegetariër of veganist te worden. Wel zet het hopelijk aan tot kritisch nadenken.

'Het Scheepvaartmuseum waarschuwt dat de beelden in de expositie als schokkend kunnen worden ervaren, vanwege de slachterijen. Toch vind ik het goed als kinderen dit te zien krijgen. Het kan confronterend zijn, maar we hebben allemaal het recht om te weten waar ons voedsel vandaan komt.’