College Boer met Piet Adema: 'Laat je niet aanpraten dat landbouw geen toekomst heeft'

De bewindsman moet zich onder meer verweren tegen het verlies van derogatie, het aanwijzen van de met nutriënten verontreinigde gebieden en de opstapeling van regels.

De studenten horen ook dat Adema in zijn studententijd een bijbaan had op een Friese melkveehouderij. Hoe hij genoot van het werk in het veld en dat melken zijn favoriete bezigheid was. En hoe zijn beslissing om Henk Staghouwer op te volgen voortkwam uit die ervaring. ‘Ik zag hoe ver de boeren en de politiek uit elkaar waren gedreven en wilde die weer dichter bij elkaar brengen.’

Na een vraag van een student over de betaalbaarheid van grond om te extensiveren, brengt Adema het mislukken van het landbouwakkoord in herinnering. Dat raakt hem nog steeds, zo blijkt. ‘NAJK-voorzitter Roy Meijer heeft voor jullie geknokt. Van de problemen op de mestmarkt lig ik wakker. Ik zie heel mooie bedrijven omvallen.’

Tijdens de onderhandelingen over het landbouwakkoord heeft Adema naar eigen zeggen veel vertrouwen gekregen in jonge boeren: 'Jullie gaan het verschil maken.' Terugblikkend op het mislukken van dat akkoord raakt de minister even geëmotioneerd.

Hij noemt het de 'zwartste dag' uit zijn ministerschap. En dat gevoel werd 'nog zwarter' toen kort daarop het kabinet viel. De dag voor het aftreden van Rutte IV had Adema vanuit de ministerraad carte blanche gekregen om zelf met voorstellen te komen voor een toekomstbestendige landbouw.

Frustratie bij minister

Plannen daarvoor heeft hij zeker. Dat hij die moet overlaten aan een volgend kabinet, leidt zichtbaar tot frustratie bij de minister. 'De boeren die door willen, hebben hier last van.' Even later zegt hij: 'Boeren met anderhalf tot twee koeien per hectare die omvallen vanwege te hoge mestafzetkosten. Het kan toch niet waar zijn dat dat in Nederland gebeurt.'

De bewindsman vreest dat een gemiddeld familiebedrijf wel 30.000 tot 40.000 euro aan extra mestafzetkosten voor de kiezen kan krijgen. Ondanks zijn demissionaire status, is hij naar eigen zeggen volledig missionair als het gaat om het vinden van oplossingen voor de mestproblematiek.

Kunstmestvervangers

Adema zoekt die oplossingen in het afromen van rechten bij verkooptransacties en zet zich in Brussel in voor het toestaan van kunstmestvervangers uit dierlijke mest. Daarnaast rekent hij op de ruimte die ontstaat door de vrijwillige opkoopregelingen.

Na afloop van de opnames erkent Adema dat deze structuurmaatregelen op korte termijn weinig soelaas bieden. 'Ik ben niet somber over 2030. Ik denk dat we best een aantal maatregelen kunnen nemen die de sector kan hebben. Waar mijn zorg zit, is 2025, 2026 en 2027. Daar heb ik geen oplossingen voor.'

En tijdelijke opslagcapaciteit creëren voor mest? 'Ik heb het horen zeggen: laten we extra mestsilo's plaatsen. Daarmee schuiven we het probleem alleen maar voor ons uit. Het lost echt niks op. De mest moet worden verwerkt en weggezet. Dat helpt echt.'

Brussel geeft geen ruimte

Adema had recent nog een gesprek met de Europese Commissie, maar Brussel biedt Nederland 'nul komma nul' ruimte. Met banken en de verwerkende industrie wordt momenteel onderzocht wat toch mogelijk is om de veelal familiebedrijven verlichting te geven.

'Anders betekent het dat bedrijven gaan omvallen en worden opgekocht door grote bedrijven. En dat is een schaalsprong die we eigenlijk niet willen in de sector. Ook omdat het niet nodig zou moeten zijn', stelt Adema.

Ondanks de problemen in de veehouderij en de vele uitdagingen op andere terreinen, houdt de bewindsman de studenten voor dat er voor hen wel degelijk een toekomst is als boer of tuinder in Nederland. 'Laat je niet aanpraten dat dat niet zo is.'

Voorname rol

Zijn optimisme kreeg in januari een opkikker tijdens een bezoek aan een conferentie in Berlijn met landbouwministers van over de hele wereld. Vooraf wist Adema wel dat Nederland een voorname rol speelt in de agrarische wereld, maar daar ondervond hij dat tot zijn eigen verwondering aan den lijve. 'Er waren wel zeventig collega-ministers en bijna allemaal wilden ze me even spreken. Er is een enorme vraag naar onze kennis op het gebied van landbouw.'

De wereld is op zoek naar oplossingen voor duurzame landbouw en Nederland kan die bieden, zegt de minister. Verwijzend naar de sterke positie van Nederland op het gebied van pootgoed, uitgangsmaterialen en veredeling: 'Die zijn van wereldklasse.'

En om dat kennisniveau vol te houden met kennisinstituten als de hogescholen en Wageningen University & Research, is in Nederland wel een sector met voldoende schaal nodig. 'Daarom zullen we ook in de toekomst een landbouw van formaat hebben', stelt Adema de studenten gerust. 'Ga voor die kansen, want die komen er. De landbouw gaat die ontwikkeling doormaken met jullie.'

Verlies van derogatie

Aanhakend op het ministeriële betoog voor duurzame landbouw, spreekt een student melkveehouderij Adema aan op het verlies van de derogatie. De toekomstige bedrijfsopvolger is goed voorbereid. Het familiebedrijf kent alleen blijvend grasland, dat nota bene ook nog CO2 opslaat in de bodem. En nu moet er kunstmest worden aangevoerd. 'Wat verstaat u dan onder duurzaam produceren?'

Een andere student snijdt eveneens het verlies van de derogatie aan: 'Dat leidt tot minder weidegang en dat willen we toch juist stimuleren?' En een bedrijfsopvolger van Goeree-Overflakkee vraagt: 'Kunnen akkerbouwers niet worden gecompenseerd voor het verlies aan opbrengsten door de lagere mestgift?'

De minister moet de jonge boeren op dit punt teleurstellen. Hij acht een aanvraag voor een nieuwe derogatie kansloos. Er is een premie voor boeren met blijvend grasland, maar compensatie voor akkerbouwers wordt gerekend onder staatssteun en dat is niet toegestaan.

Versoepelingen GLB

Hoopvoller is Adema over de aangekondigde versoepelingen in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), die de Europese Commissie onder druk van de boerenprotesten wil doorvoeren. 'Nederland is een bijzonder land met 18 miljoen inwoners en vruchtbare landbouwgrond waarop de druk heel hoog is. Daar moet beter naar worden gekeken.'

Bij het sturen op doelen moet meer rekening worden gehouden met de Nederlandse omstandigheden, vindt Adema. 'Onze manier van boeren is anders dan in een land als Spanje.' In de onderhandelingen voor het nieuwe GLB na 2027 ziet hij mogelijkheden om het EU-landbouwbeleid meer toe te snijden op regionale verschillen in klimaat en bodemtype.

Een eerste stap kan worden gezet in het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn. Daarin kan mogelijk ook een andere oplossing worden gevonden voor de aangewezen met nutriënten verontreinigde gebieden. 'Dat is een tijdelijke maatregel voor twee jaar. We weten nog niet wat daarop het vervolg wordt', aldus de minister.

Aparte status Noordzeedelta

In een latere toelichting erkent Adema wel dat de discussie over maatwerk in het GLB nog in de kinderschoenen staat. LTO Nederland en de Vlaamse Boerenbond pleiten voor een aparte status voor de vruchtbare Noordzeedelta, maar die discussie is binnen de EU ook moeilijk van de grond te krijgen.

'Ook als het gaat om de voedselzekerheid in Europa en de wereld zou je eens wat meer op die manier naar de Europese landbouwstructuur moeten kijken. Dan kan het betekenen dat bepaalde soorten landbouw op een andere plek beter kunnen. Een vruchtbare delta hebben we niet overal in Europa. Er zijn landen die echt veel meer last van droogte hebben', geeft Adema aan.

Sturen op doelen

Kansen ziet de landbouwminister wanneer boeren met een afrekenbare stoffenbalans zelf mogen sturen op milieudoelen. Daarmee zou een einde kunnen komen aan de opeenstapeling van regelgeving. 'Maar voor een omschakeling van middelvoorschriften naar een doelenbeleid heb ik in Brussel nog wel wat zendingswerk te verrichten', erkent hij.

Het gesprek met de minister gaf de studenten van Aeres Hogeschool niet de antwoorden waar ze vooraf op hoopten. 'Het beleid zit muurvast, dat is wel duidelijk. Hij is wel zichtbaar betrokken bij ons', zei een van hen na afloop van de College Boer-opnames.